دادوستدهاي ديروز بازار سهام جدا از حاشيههاي مرتبط با اختلال در هسته معاملات روندي رخوتناک داشت. حجم و ارزش محدود معاملات در کنار تغييرات نامحسوس شاخص کل، نشانههايي از روزهاي کمهيجان اخير بورس تهران است. خالص تغييرات نماگر کل بازار سهام طي ۴ جلسه معاملاتي اخير تنها ۶۲۵ واحد در جهت منفي و متوسط ارزش معاملات خرد بورسي در اين بازه زماني، حدود ۳۸۰ ميليارد تومان بوده است که در اين ميان ارزش معاملات روز گذشته حد پايين را مشخص ميسازد. اگرچه شاخص سهام از ابتداي هفته روند کمنوساني را پشت سر گذاشته بود، اما فشار عرضه در پايان معاملات ديروز قيمتها را تحت فشار قرار داد و دامنه تغييرات شاخص کل را کمي گستردهتر ساخت. در ميان معاملات کمنوسان اکثر گروههاي بازار، اين فشار در صنايعي همچون فرآوردههاي نفتي ملموستر بود؛ جايي که تغييرات قيمت نفت در بازارهاي جهاني بهصورت روزانه در روند قيمت سهام انعکاس پيدا کرد. در ساير گروههاي پرنوسان روزهاي اخير، همچون خودروسازان و بانکها، شاهد معاملات کمدامنهتري نسبت به روزهاي گذشته بوديم. به علاوه آنکه پيشروي نمادهاي همگروه در مسيرهاي متفاوت، خود از درنگ بيشتر معاملهگران تا بروز نشانههاي قطعيتر خبر ميدهد. در رابطه با دو گروه مذکور اين قطعيت همچنان منوط به رويکرد سياستگذار است.
ريشههاي رخوت و بهانههاي حرکت در سهام
کمهيجاني معاملات صنايع مختلف بازار را ميتوان در چند عامل مختلف ريشهيابي کرد. روند روزهاي اخير معاملات گوياي آن است که در شرايط فعلي چهار بازيگر عمده در بازار سهام ايفاي نقش ميکنند؛ عواملي که روند آتي بورس را در اختيار دارند و رصد آنها براي فعالان اين بازار ضروري است: بازارهاي موازي نظير ارز و سکه، بازارهاي جهاني، تحريمها و سياستگذاريهاي داخلي. برخي از اين متغيرها بهصورت آني و مستقيم بر معادلات بورسي تاثير ميگذارند؛ برخي تا حدودي در قيمت سهام پيشخور شدهاند و رويکرد معاملهگران به برخي ديگر کاملا محافظهکارانه است. روزهاي کمنوسان و همراه با رخوت بورسي با نوسانهاي پردامنه بازارهاي موازي و همينطور بازارهاي متلاطم جهاني همزمان شده است. در مقابل، انتظار براي آشکار شدن اثر تحريم بر عملکرد شرکتها و همينطور اقدامات عملي سياستگذار فاز احتياط را در معاملات پررنگ کرده است.
فصل سرد بازارهاي موازي
بازار هاي سکه و ارز بهعنوان مهمترين رقباي بورس در ماههاي اخير، روزهاي پرنوساني را تجربه ميکنند و اين نوسانات عموما در مسير اصلاح قيمتها جريان داشته است. طي روزهاي اخير نرخ دلار در معاملات غيررسمي از مرزهاي فراتر از ۱۲ هزار به نزديکي سطح حساس ۱۰ هزار تومان رسيده است. حضور پررنگتر بازارساز، توانسته مسير هيجان را در اين بازار کاملا معکوس کند؛ به نحوي که اخبار از شيوع فشار فروش در اين بازارها خبر ميدهد. با اين حال بايد اميد داشت که قدرتنمايي بازارساز، به خروج آن از مسير منطقي منتهي نشود و اقدامات اصلاحي بعدي در دستور کار قرار گيرند. اين اقدامات که در ادامه به برخي از آنها اشاره خواهد شد در تثبيت و حفظ آرامش اين بازار نقشي اساسي خواهند داشت. در تفسير نحوه اثرگذاري بازارهاي موازي بر روند عمومي سهام، اختلاف زاويههاي ديد مشهود است؛ به اين ترتيب که برخي فعالان بازار سهام، کاهش نرخ ارز را از دلايل اصلي قرار گرفتن شاخص کل بورس در مسير نزولي برميشمارند و در مقابل عده کثيري از کارشناسان اتفاق نظر دارند که بازار سهام در مقياس عمومي خود را با نرخهاي ارز در بازار غيررسمي هماهنگ نکرده بود که قرار گرفتن دلار در مسير اصلاح، ريزش سهام را توجيه کند.
در نگاهي جزئيتر بايد در نظر داشت که درآمدهاي عمده ارزي حاصل از صادرات شرکتهاي بورسي با نرخ ارز در سامانه نيما تسعير شده و اصلاح نرخ دلار در بازارهاي غيررسمي تغيير قابلملاحظهاي در نرخ نيمايي به جا نگذاشته است. در اين بين، صنايع و شرکتهاي معدودي از عرضه ارز خود با نرخهاي محدودشده معاف بودهاند که در رابطه با اين شرکتها در نظر گرفتن اصلاح نرخ ارز ضروري است؛ با وجود اين تعداد و ارزش بازار اين شرکتها در قياس با کل بازار، بسيار اندک است. در حدي که نميتوان تغييرات شاخص کل طي يک ماه اخير را به افت نرخ ارز نسبت داد. در اين بين، گاه فرضيهاي مطرح ميشود که رشد قيمت سهام گروههاي بزرگ و کالامحور را منتج از انتظار براي رشد همزمان نرخ نيمايي با رشد نرخ ارز در بازار آزاد عنوان ميکند. با اين حال نگاهي به فهرست اثرگذارترين صنايع بر تغييرات شاخص کل و برآورد سودآوري آنها در حالت محافظهکارانه صحت اين فرضيه را بهطور کامل رد ميکند. مد نظر قرار دادن وضعيت بازارهاي موازي در ميانمدت سيگنالي از ميزان جذابيت بازار سهام به دست ميدهد. کاهش جذابيت ساير بازارهاي رقيب ميتواند بهصورت فرصتي براي جذب نقدينگي سرگردان توسط بازار سرمايه خودنمايي کند. با از دست رفتن امکان کسب سود ملموس و بالا رفتن ريسک در مقاصد فعلي سرمايهگذاري، اکثر معاملهگران به دنبال بازار مناسب ديگري براي ورود ميگردند؛ سوالي که هماکنون نيز مکرر در ميان دارندگان وجوه نقد تکرار ميشود.
علاوه بر بازار ارز و سکه، ساير بازارها نيز طي برهههاي اخير با تهديدهاي خاص خود مواجه بودهاند. بازار مسکن پس از رشد قابلتوجه قيمتها و عقبنشيني ملموس تقاضا با ريسک شديد نقدشوندگي مواجه است. دلالان بازار خودرو نيز اخيرا در سايه تهديد آزادسازي قيمت اين محصولات قرار گرفتهاند و در نهايت، نرخ سود سپردههاي بانکي-که به نوعي معيار سنجش سود بدون ريسک در کشور است- با توجه به ساختار معيوب اين نظام، امکان رشد بيش از پيش ندارد. اخيرا رئيس بانک مرکزي نيز از اقدام جدي براي مقابله با دريافت سپرده با نرخ سودهاي بالاتر از ۲۰ درصد توسط بانکها سخن گفته است. در اين شرايط در صورتي که ساير عوامل بتوانند بهعنوان پشتوانه بازار سهام يا چاشني حرکت صعودي آن عمل کنند ميتوان به هدايت خودکار نقدينگي به اين بازار اميدوار بود.
سبز و قرمز بازارهاي جهاني
روند قيمتها در بازارهاي جهاني متغيري است که طي هفتههاي اخير واکنشي آني و مستقيم بر قيمتها در بازار سهام دارد. پس از به روز شدن بازار با نرخهاي جديد ارز، مجددا تغييرات قيمتي کالاهاي پايه مرتبط با بازار سرمايه کشور، به فهرست اولويتهاي عوامل اثرگذار بر سودآوري شرکتها بازگشته است. در روزهاي ابتدايي هفته گذشته خبر توافق اوليه آمريکا و چين براي پايان دادن به جنگ تجاري توانست روند بازارهاي مرجع را معکوس کند و به مسير صعود بازگرداند. با اين حال، اين روند ديرپا نبود و به سرعت تحتالشعاع اختلافات دو غول تجاري در شکلهايي ديگر قرار گرفت. دستگيري مدير مالي شرکت هوآوي به درخواست آمريکا و به بهانه نقض تحريمها عليه ايران، واکنش طرف چيني را در پي داشته است. مناقشات اخير دو طرف مجددا اميدها براي رسيدن به توافقي زودرس را کمرنگ ميکند و اين موضوع بر چشمانداز تقاضاي کالاهاي پايه اثري قابلتوجه دارد. در عين حال نتايج جنگتعرفهاي، در آمارهاي اقتصادي اين کشورها، بهخصوص چين، در حال نمايان شدن است و البته اين نتايج نيز عمدتا نشان از آن دارد که پايانناپذيري اين جنگ ميتواند رکود اقتصادي دنيا را زودتر از انتظار در پي داشته باشد. چنان که گفته شد روند نزولي قيمت کالاهاي پايه و مرتبط با بازار سهام کشور ميتواند چشمانداز سودآوري صنايع وابسته را تحت تاثير شديد قرار دهد. در قالب کلي و در تعيين جهت عمومي بازار سهام در آينده، فرجام جنگ تجاري به شدت تعيينکننده خواهد بود؛ به نحوي که رشد يا ريزش ملموس اين بازارها ميتواند در جذب يا گريز سرمايه از اين بازار مشخصا تاثيرگذار باشد. با اين حال در روندهاي کوتاهمدت و در قالب جزئي بايد در نظر داشت که روندهاي اصلاحي و ريزشي فعلي بعضا با مقياسي به شدت بزرگتر در قيمت سهام ديده شده است و در ادامه مسير تنها داشتن تحليلهاي کمّي و دقيق ميتواند نشان دهد که ارزندگي سهام آيا با تهديد جدي روبهرو است يا خير. در واقع در رابطه با سهام شرکتهاي صادراتمحور لازم است تا سهامداران نرخهاي سربهسر ارزندگي و همينطور سودآوري را مدنظر قرار دهند. تعيين مرزهاي حساس قيمتي ميتواند در تعيين رويکرد سهامداري فعالان بازار راهنماي بسيار کارآيي باشد.
حريف تحريمي بورس
تحريمها ميتوانند در سه مورد صادرکنندگان را تحتالشعاع قرار دهند: مقادير فروش، ميزان تخفيف و حملونقل محصولات. آبان، نخستين ماه از دور جديد تحريمهاي آمريکا عليه کشور بود؛ با اين حال گزارشهاي ماهانه شرکتهاي بورسي نشانه نگرانکنندهاي از اثرگذاري تحريمها در رابطه با مقادير فروش به دست نميدهد. تنها در رابطه با برخي محصولات خاص، مانند گازهاي مايع، عدم فروش و کاهش محسوس مقادير فروش تاملبرانگيز بود که در اين رابطه نيز به نظر ميرسد دلايل اصلي آن به محدوديت ارسال محصول و نه کمبود تقاضا بازميگردد.
گزارشهاي روزانه گمرک کشور نيز نشان از آن دارد که حتي در رابطه با اين محصولات، نقش محدوديتهاي مذکور کمرنگ شده و روند صادرات محصول از سر گرفته شده است. با اين حال براي اطمينان از اين روند رصد گزارشهاي ماه آذر از اهميت شاياني برخوردار است. تخفيف در فروش محصولات نيز بسته به نوع محصول ميتواند متفاوت و اثرگذار باشد. با اين حال رصد نرخهاي فروش در گزارشهاي ماه قبل نشان از آن دارد که تحريمها، تخفيف خارج از عرفي را بر شرکتهاي صادراتي تحميل نکرده است و بنگاههايي که نرخ فروشي کمتر از نرخهاي متوسط ماهانه را ثبت کردهاند، سابقه فروش با تخفيف در شرايط معمول را نيز دارند. اما مشهودترين اثري که تحريمها بر شرکتهاي صادراتمحور گذاشته به هزينه حمل و نقل بازميگردد. محدوديتهاي بيمهاي براي کشتيهاي حملکننده محصولات کشور سبب ميشود تا ارسال فرآوردهها به مشتريان با هزينههاي بيشتر از معمول صورت پذيرد يا در رابطه با برخي محصولات، همانگونه که اشاره شد، عدم فروش را در پي داشته باشد. با اين حال در اين مورد نيز مقاصد صادراتي و مجراهاي حمل محصول تعيينکننده است. بهعنوان مثال فروش محصول به کشورهاي همسايه با محدوديت حمل کمتري روبهرو است. با اين وجود براي رصد هزينههايي از اين دست، بايد در انتظار گزارشهاي فصلي بود. مجددا تاکيد ميشود گزارش عملکرد شرکتها در ماه آذر، از آن جهت که نخستين ماه کامل در دوره تحريمي است، در تشخيص چشمانداز آتي اهميتي چندينباره خواهد داشت.
سياستگذاري و گامهاي نهايي
سياستگذار در تعيين مسير سهام ميتواند از راههاي مختلف اثرگذار باشد. برخي از راههاي غيرمستقيم اين موضوع در بالا مورد اشاره قرار گرفت. تثبيت شرايط در بازار ارز و نظارت بر عملکرد و نرخ سود سپرده بانکها از جمله اين موارد بود. با اين حال همچنان دست سياستگذار براي تاثيرگذاري مستقيم بر بازار سهام باز است. در موارد جزئيتر ميتوان به آزادسازي نرخ محصولات خودروسازان، در دستور کار قرار دادن اصلاح نظام بانکي، افزايش نرخ محصولات توليدکنندگان غذايي و مسائلي از اين دست اشاره کرد. در شمايي کليتر ميتوان اميد داشت که سياستگذار در اقدامات بعدي به منظور تثبيت شرايط در بازار ارز به تشکيل بازاري متشکل اقدام کند. نزديک شدن نرخهاي غيررسمي و نرخ نيمايي ارز، اين امکان را بيش از پيش فراهم آورده است تا بازارهاي ارزي به يکديگر متصل شوند و اين موضوع نه تنها ميتواند اصلاح بيشتر و پايدار نرخها را به دنبال داشته باشد، بلکه تقويتکننده انگيزه صادرکنندگان براي بازگرداني ارز حاصل از صادرات خواهد بود. اين مساله نيز در نوع خود ميتواند به رشددرآمد شرکتهاي صادرکننده بورسي بينجامد و محرک قوي ديگري براي صعود دوباره شاخص سهام باشد. با اين حال رويهاي که بازار سهام در رابطه با اين پتانسيل در پيش گرفته روندي محافظهکارانه است.
معاملات از دريچه صنايع
در روزي که متوسط قيمت در کل بورس تهران کاهش يافت و تمامي شاخصهاي بازار را وارد محدوده منفي کرد، برخي سهمها و صنايع با برخورداري از تقاضاي قوي با رشد شاخص مواجه شدند و معاملات چند سهم نيز با صف خريد به پايان رسيد. در اين روز شاخص کل سهام ۶۸۰ واحد-معادل ۴/ ۰ درصد- افت کرد اما شاخص هموزن توانست در محدوده صفر به کار خود پايان دهد. فرونيفتادن شاخص هموزن به دامنه منفي را بايد مرهون رشد ميانگين قيمت در ۱۷ صنعت بورسي ديد که عمدتا به گروههاي کوچکتر بازار شناخته ميشوند. گروههايي که با حجم مبناي پايينتر ميتوانند ضمن جذب ميزان کمتري از نقدينگي با شتاب فزايندهاي در مسير صعودي حرکت کنند. در اين بين تداوم جريان افزايش قيمت محصول در برخي از اين گروهها نيز عامل حمايت بنيادي از قيمتها شده است.
در بين صنايعي که ديروز با رشد شاخص مواجه شدند غذاييها گوي سبقت را از سايرين ربودند و در صدر جدول صنايع با بيشترين رشد شاخص قرار گرفتند. در بين نمادهاي اين گروه نمادهايي نظير «وبشهر» و «غبشهر» تا پايان معاملات صفهاي خريد را تجربه کردند. از ديگر نمادهاي اين گروه «غدشت» نيز پس از رفع گره معاملاتي با افزايش بيش از ۹ درصدي قيمت پاياني سهم به کار خود پايان داد. شاخص اين گروه با رشد قيمت پاياني ۷۵ درصد نمادهاي اين گروه توانست بازده ۳/ ۳ درصدي را ثبت کند. گروههاي کوچک تکسهمي نظير ساير معادن، انتشار و چاپ و استخراج نفت نيز با رشد بيش از يک درصدي شاخص معاملات ديروز را پشت سر گذاشتند. در نقطه مقابل، متوسط قيمت در ۲۱ صنعت بورسي تنزل کرد و در اين ميان، گروه پالايشي با افت قيمت در تمامي نمادها حدود ۲ درصد از ارزش خود را از دست داد. حتي چند نماد اين گروه در پايان معاملات با صف فروش به کار خود پايان دادند. چنان که گفته شد، افت شديد بهاي نفت در شامگاه سهشنبه عامل اصلي نگراني و فشار فروش در اين صنعت ارزيابي ميشود.
همگام با بازيگران
روز گذشته براي سومين روز متوالي، خالص تغيير مالکيت به نام معاملهگران عمده بازار رقم خورد. به اين ترتيب ديروز افزون بر ۱۳ ميليون سهم به ارزش ۱۵ ميليارد و ۴۰۰ ميليون تومان در مسير حقيقي به حقوقي جابهجا شد. بيشترين خالص خريد توسط سهامداران عمده نيز در نمادهاي زيرمجموعه گروه فلزات اساسي و همچنين پتروشيميها رقم خورد. به اين ترتيب خالص تغيير مالکيت حقوقيها در ميان نمادهاي فلزي به ۸ ميليارد و ۶۰۰ ميليون تومان رسيد. پتروشيميها نيز در اين روز شاهد تغيير مالکيت ۵ ميليارد و ۴۰۰ ميليون توماني به نفع معاملهگران حقوقي بودند. گروه تامين آب، برق و گاز ديگر صنعتي بود که با خالص خريد ۲ ميليارد و ۴۰۰ ميليون توماني توسط معاملهگران عمده بازار همراه شد. در صدر خريد معاملهگران حقوقي، تمايل به جمعآوري سهامفولاد مبارکه قرار داشت. خالص خريد اين معاملهگران در نماد مزبور به حدود ۶ ميليون و ۷۰۰ هزار سهم به ارزش حدود ۳ ميليارد و ۵۰۰ ميليون تومان بالغ شد. نماد معاملاتي شرکت ملي مس ايران نيز در اين روز شاهد جابهجايي حدود ۶ ميليون و ۷۰۰ هزار سهم به ارزش ۲ ميليارد و ۶۰۰ ميليون توماني در مسير حقيقي به حقوقي بود. نماد معاملاتي شرکت پتروشيمي مبين از ديگر نمادهاي ديروز بورس تهران بود که مورد اقبال معاملهگران عمده بازار قرار گرفت. به اين ترتيب ديروز حدود ۳ ميليون سهم «مبين» به ارزش ۲ ميليارد و ۴۰۰ ميليون تومان به پرتفوي سهامداران حقوقي افزوده شد. در آنسوي بازار اما نمادهاي زيرمجموعه گروه محصولات غذايي مورد توجه معاملهگران خرد قرار گرفتند و خالص خريد ۵ ميليارد و ۲۰۰ ميليون توماني را ثبت کردند. پس از آن نيز نمادهاي زيرمجموعه خودرويي و همچنين داروييها به ترتيب با خالص خريد ۲/ ۳ و ۱/ ۳ ميليارد توماني از سوي حقيقيها همراه شدند. در ميان شرکتهاي بورسي نيز نماد معاملاتي شرکت توسعه صنايع بهشهر بيشترين تقاضاي حقيقيها را به دنبال داشت. بهطوري که خالص خريد اين گروه از معاملهگران در «وبشهر» بالغ بر ۴ ميليارد و ۳۰۰ ميليون تومان بود. موتورسازان تراکتورسازي ايران از ديگر نمادهاي مورد توجه حقيقيها بود. روز گذشته بيش از ۹ ميليون و ۶۰۰ هزار سهم «خموتور» به ارزش ۴ ميليارد تومان در مسير حقوقي به حقيقي جابهجا شد.