شاخص کل بورس تهران پس از دو روز افت متوالي و ريزش بيش از هفت کانالي، طي معاملات روز گذشته به مدار صعودي بازگشت و بيش از ۸۰ درصد از نمادهاي بورسي در محدوده مثبت قيمتي معامله شدند. به نظر مي‌رسد اصلاح اخير قيمت سهم‌ها و در نتيجه افزايش جذابيت قيمت‌ها براي خريد سبب شده تا به نسبت شاهد افزايش تقاضا از سوي معامله‌گران باشيم.هر چند ريسک‌هاي سيستماتيک همچنان به‌عنوان مانعي در برابر رشد بيشتر بازار خودنمايي مي‌کند. با اين حال آنچه عيان است نوسانسهام با چاشني هيجان است. هيجاناتي که از ابتداي اسفندماه رشد پرشتاب شاخص سهام را به دنبال داشت و در هنگام مواجهه با ريسک‌هاي اقتصادي و غيراقتصادي نيز با همان شتاب مسيري خلاف جهت را در پيش مي‌گيرد.
بهبود تقاضا در معاملات روز دوشنبه
نشانه‌هاي بهبود تقاضا که از پايان معاملات روز يکشنبه در معاملات سهام مشاهده شد، طي معاملات روز گذشته ادامه پيدا کرد تا قيمت حدود ۸۱ درصد از سهام معامله شده در بورس تهران با رشد به کار خود پايان دهد. در ميان صنايع فعال بورسي نيز ۲۹ گروه با رشد شاخص همراه شدند. شرايطي که سبب شد تا شاخص کل بورس تهران با رشد ۳۶۸۲ واحدي (معادل ۸/ ۱ درصد) به کانال ۲۰۷ هزار واحدي بازگردد. با اين حال همچنان نشانه‌‌هايي از هيجان در معاملات سهام ديده مي‌شود. روندي که از ابتداي اسفندماه گريبان بازار سهام را گرفت و در يک بازه زماني ۴۵ روزه، شاخص سهام را با افزايش ۴۱ درصدي همراه کرد. در اين مدت اما رشددسته‌جمعي سهام بدون توجه به مولفه‌هاي بنيادي و حتي تکنيکال (تغييرات نموداري) هشداري بود که بارها مورد تاکيد قرار گرفت. پيش از توضيح بيشتر خطرات هيجاني شدن معاملات نگاهي به ارزش معاملات در يک ماه اخير خالي از لطف نيست. بر اساس بررسي‌هاي «دنياي اقتصاد» در حالي ميانگين روزانه ارزش معاملات خرد سهام در سال ۹۷ حدود ۴۸۰ ميليارد تومان بود که اين متغير از ابتداي ارديبهشت ماه تاکنون از ۱۳۰۰ ميليارد تومان نيز فراتر رفته است. موضوعي که نشان‌دهنده ورود نقدينگيجديد به بازار سهام است. حجم پولي که با توجه به سبقت بازار سهام از ديگر بازارهاي موازي، عمدتا از سوي معامله‌گران تازه‌وارد جذب گردونه معاملات بورس تهران شده است.
بورس‌بازي با چاشني هيجان
همان‌طور که اشاره شد ورود نقدينگي از جانب معامله‌گران تازه‌وارد به گردونه معاملات، هيجاني شدن فضاي کلي بورس تهران را به دنبال داشته است. سرمايه‌گذاراني که در انتظار کسب سودي کوتاه‌مدت از بازار هستند و در اين مسير بدون توجه به سبقه سهام و وضعيت بنيادي آن و تنها با تبعيت از رفتارهاي توده‌وار شکل گرفته، بسته به روند بازار در صف‌هاي خريد يا فروش مي‌نشينند تا بازار با چاشني هيجان فراز و فرودهاي پرشتابي را تجربه کند. در اين ميان نيز شنيده‌ها و رويدادهاي اقتصادي و غيراقتصادي تنها مسير بازار را تغيير مي‌دهد اما از کاسته شدن هيجانات خبري نيست. مهرماه سال گذشته نيز بورس تهران شاهد تکرار اين رفتار ميان معامله‌گران بود. در همان برهه زماني «دنياي اقتصاد» در گزارشي تحت عنوان «عادت غلط بورس‌بازان» با بررسي رفتار تاريخي سهامداران در دوره‌هاي صعود و نزول، به بررسي چرايي بروز حرکت‌هاي توده‌وار در بورس تهران پرداخت. نوعي کژرفتاري که سبب مي‌شود سهامداران به‌صورت احساسي و عمدتا غيرعقلاني، به راهي بروندکه افراد يا کانال‌هاي تلگرامي اقدام به سيگنال‌دهي آن به بازار مي‌کنند. در اين ميان غفلت مقام سياست‌گذار در جهت حذف برخي محدوديت‌ها بر هيجانات بازار افزوده است.
واقعيت اين است که عمق کم بورس تهران باعث مي‌شود نقدينگي جديد زمين بازي را به نفع خود تغيير دهد. اين عدم توازن قدرت باعث مي‌شود نوسانات بورس تهران تندتر از هميشه شود. چاره کار قطعا عمق‌بخشي به بازار سهام است. شرايطي که در بازاري همانند بازار ارز کمتر ديده مي‌شود چرا که اين بازار بر خلاف سهام به قدري بزرگ هست که پول‌هاي تازه‌وارد نتوانند نقش پيشران اصلي را در آن بازي کنند.در عين حال کمبود سواد مالي بخشي از معامله‌گران بورسي که کم هم نيستند، سبب قرار گرفتن سهام بعضا غيرارزنده در پرتفوي اين گروه از بورس‌بازان مي‌شود. در اين شرايط بروز کوچک‌ترين ريسک در فضاي داخلي يا بين‌المللي، معامله‌گران مذکور را هراسان کرده تا شاهد سنگين شدن صف‌هاي فروش در بازار باشيم. اين در حالي است که اگر معامله‌گر با دليلي مشخص اقدام به خريد سهام کند، مي‌تواند در شرايط نامناسب نيز درک صحيحي از آينده سهام خود داشته باشد و بدون ترس و منطقي به دادوستد بپردازد و به ناگاه از صف‌هاي خريد به صفوف فروش منتقل نشود.
نقش سياست‌گذار در کنترل هيجان
همان‌طور که به دفعات مورد تاکيد قرار گرفته است، يکي از عمده دلايل شکل‌گيري رفتار گروهي ميان معامله‌گران در بازارهاي مختلف مالي، کم‌عمقي بازار در کنار قوانين زائد و دست‌‌وپاگيري است که به هيجانات دامن زده و در نهايت سبب شکل‌گيري صف‌هاي پرحجم خريد و فروش (بسته به روند معاملات) مي‌شود. دامنه نوسان يکي از اين محدوديت‌هاي جاري در بورس تهران است که چه در دوره‌هاي صعودي و چه نزولي، معاملات را با چاشني هيجان همراه کرده است. به‌طوري که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌هاي منطقي (چه بنيادي و چه تکنيکال) و تنها با نگاه به ميزان تقاضا (عرضه) ايجاد شده در سقف‌ها (کف‌ها)ي قيمتي، به جمع صف‌هاي خريد (فروش) مي‌پيوندند. اين موضوع به ويژه در زماني که بازار با خبرهاي مثبت يا منفي روبه‌رو مي‌شود، هيجاني کاذب را بر کليت بازار حاکم مي‌کند. اين شرايط به ايجاد موج‌هاي سفته‌بازي نيز کمک شايان‌توجهي مي‌کند. با اين حال همچنان تحرکي از مقام سياست‌گذار در جهت حذف اين محدوديت ديده نمي‌شود.
محرک‌هاي بنيادي بازار
هر چند برخي از کارشناسان مثبت شدن ديروز شاخص سهام را نشانه‌‌اي از پايان روند نزولي مي‌دانند اما نمي‌توان با قطعيت در اين خصوص اظهارنظر کرد. چرا که دليل اصلي ريزش روزهاي اخير شاخص سهام عمدتا مربوط به تنش‌هاي پيش آمده در فضاي بين‌المللي بود. به همين دليل شايد نتوان درخصوص موضوعات اين چنين مبهم به راحتي سخن راند. با اين حال نزديک شدن به زمان انتشار گزارش اجماع تحليلگران بورس مي‌تواند محرکي براي بازگشت شاخص سهام به مسير صعودي باشد.«دنياي بورس» از سال گذشته به‌صورت متناوب اقدام به انتشار گزارش اجماع تحليلگران بورسي با همکاري بيش از ۴۰ گروه تحليلي مي‌کند. گزارشي که علاوه بر پيش‌بيني متغيرهاي کلان موثر بر سهام نظير دلار و قيمت‌هاي جهاني حاوي برآوردي از سود طيف گوناگوني از شرکت‌هاي بورسي بود. آخرين گزارش اجماع تحليلگران در نوزدهم اسفند سال ۹۷ همزمان با آغاز روند صعودي سهام انتشار يافت. در آن دوره، با وجود محرک‌هاي مطلوب براي حرکت رو به رشد قيمت‌ها، سهامداران تحت تاثير ريسک‌هاي موجود اطمينان کافي براي مشارکت در معاملات و ورود به بازار را نداشتند. اما توام با انتشار گزارش اجماع تحليلگران به نظر مي‌رسيد که سرمايه‌هاي خرد به پشتوانه‌هاي بنيادي سهام براي صعود اطمينان بيشتري پيدا کردند و در نتيجه با حضور موثر خود به رشد پيوسته بهاي عموم سهم‌ها کمک کردند. در همين راستا، «دنياي بورس» در نظر دارد طي روزهاي آتي از اجماع تازه تحليلگران رونمايي کند. به نظر مي‌رسد انتشار اين گزارش‌ها علاوه بر عمق بخشيدن به فضاي تحليلي سهام، نقش موثري در تخصيص بهينه منابع مالي و هدايت بورس تهران به سمت کارآيي بيشتر داشته باشد. در عين حال قرار گرفتن در فصل مجامع بورسي و همچنين قرار گرفتن صورت‌هاي مالي ۱۲ماهه و در ادامه گزارش عملکرد ارديبهشت‌ماه بورسي‌ها مي‌تواند راه را براي تفکيک درست مسير سهام هموار کند و افزايش تقاضا در ميان سهام مستعد را به دنبال داشته باشد.
بازگشت حقيقي‌ها به معاملات سهام
روز گذشته پس از شش روز غلبه معامله‌گران عمده در سمت خريد سهام، خالص تغيير مالکيت به سمت معامله‌گران حقيقي بازار بازگشت. به اين ترتيب ديروز حدود ۱۱ ميليون سهم به ارزش ۵ ميليارد تومان از پرتفوي معامله‌گران حقوقي بازار به سبد سهام حقيقي‌ها افزوده شد. بيشترين خالص خريد سهامداران حقيقي در اين روز در نمادهاي زيرمجموعه گروه خودرو و ساخت قطعات ثبت شد. به اين ترتيب ديروز خودرويي‌ها شاهد جابه‌جايي حدود ۴/ ۱۲ ميليارد تومان نقدينگي در مسير حقوقي به حقيقي بودند. پس از آن نيز گروه تامين آب، برق و گاز با بيشترين خالص خريد معامله‌گران خرد به ميزان تقريبي ۹ ميليارد تومان همراه شدند. نمادهاي زيرمجموعه گروه محصولات غذايي نيز در اين روز شاهد تغيير مالکيت ۵ ميليارد توماني به سمت حقيقي‌ها بودند. در صدر خريد معامله‌گران خرد، تمايل به جمع‌آوري سهام شرکت چرخشگر قرار داشت. «خچرخش» روز گذشته شاهد جابه‌جايي ۴۴ ميليون سهم به ارزش حدود ۱۱ ميليارد تومان در مسير حقوقي به حقيقي بود. پس از آن نيز نماد معاملاتي پتروشيمي فجر قرار داشت که با خالص تغيير مالکيت حدود ۷/ ۷ ميليون سهم به ارزش ۸ ميليارد تومان به سمت معامله‌گران خرد بازار همراه شد. در آن سوي بازار اما معدني‌ها مورد توجه سهامداران عمده قرار گرفت و خالص خريد ۱۴ ميليارد توماني را ثبت کرد. در ميان شرکت‌ها نيز نماد معاملاتي شرکت سرمايه‌گذاري صدر تامين شاهد جابه‌جايي۵/ ۱۵ ميليارد تومان در مسير حقيقي به حقوقي بود. پس از «تاصيکو» نيز نماد معاملاتي شرکت سيمان تهران مورد توجه معامله‌گران عمده بازار قرار گرفت؛ به‌طوري که خالص خريد اين گروه از معامله‌گران در «ستران» بالغ بر ۲/ ۱۲ ميليون سهم به ارزش حدود ۳/ ۸ ميليارد تومان بود.
فاطمه اسماعيلي