در اين ميان، ارزش معاملات خرد سهام نيز که از چهارشنبه هفته گذشته به‌طور معناداري از متوسط خود در ۳۰ روز کاري قبل تنزل کرد، همچنان رو به کاهش است. موضوعي که نشان مي‌دهد ديگر خبري از هجوم سرمايه به بازار نيست. به اين ترتيب انتظار مي‌رود روند متناوب کنوني براي مدتي ادامه پيدا کند. در اين ميان اما چند سوال ذهن فعالان بازار را به خود مشغول کرده است و آن اينکه ريشه افت و خيزهاي اخير چيست؟ در اين شرايط چه متغيرهايي بايد مدنظر سهامداران بازار قرار گيرد؟ و در نهايت اينکه چشم‌انداز بازار سهام در کوتاه‌مدت و بلندمدت در چه مسيري رقم خواهد خورد؟ «دنياي اقتصاد» براي پاسخ‌دادن به اين سوالات نظر چند کارشناس فعال بازار سرمايه را جويا شد. اين کارشناسان معتقدند تقابل نيروها مهم‌ترين عامل افزايش تلاطماتشاخص سهام است. از يکسو نماگر بازار به دنبال کاهش نرخ ارز و تخليه رشدهاي حبابي پيشين، در مسير نزولي قرار گرفت و قيمت سهام اصلاح جدي را تجربه کردند. در ادامه نيز نزديک شدن به زمان اعمال دور دوم تحريم‌ها عليه ايران، فضاي احتياطي بر معاملات سهام حاکم کرد. دليل اصلي اين افت و خيزهاي پرمقدار، ورود پول‌هاي داغ از سوي معامله‌گران غيرحرفه‌اي به گردونه معاملات عنوان شد. پول‌هايي که ذاتي هيجاني داشته و با هر خبر مثبت و منفي در صف‌هاي خريد و فروش قرار مي‌گيرد. در اين ميان واقعيت اين است که هنوز ظرفيت‌هاي خوبي در بازار ديده مي‌شود و بسياري از فعالان بازار چشم‌انداز مثبتي از روند آتي بازار دارند با اين حال ريسک‌هاي سيستماتيک پيش‌روي بازار و همچنين نگراني از رکود قيمت‌ها در بازارهاي جهاني، معامله‌گران را محتاط کرده و به‌عنوان مانعي در برابر رشد قيمت‌ها عمل مي‌کند.
افزايش دامنه نوسان با انتشار گزارش‌هاي ۶ ماهه
علي اسلامي بيدگلي: از مهم‌ترين دلايل رشد اخير بورس طي ماه‌هاي گذشته مي‌توان به افزايش بهاي دلار اشاره کرد. اين امر سبب شد تا رشدي در ناحيه ارزش جايگزيني شرکت‌هاي پذيرش شده در بورس اوراق بهادار، رخ دهد. در نتيجه افزايش سودآوري را در بسياري از صنايع بورسي تجربه کرديم.
حال به‌نظر مي‌رسد که رفته‌رفته بازار سهام بخش عمده‌اي از رشدي را که تحت تاثير افزايش نرخ دلار پيش‌بيني کرده و محقق شده را برداشت کرده است. (البته خاطرنشان مي‌شود دلار مبناي محاسبات اين روزهاي بازار سرمايه، در محدوده ۸ هزار تومان قرار دارد. اما نبايد اين موضوع را فراموش کنيم که نرخ دلار تجاري با دلار خرده‌فروشي متفاوت است). به اين ترتيب مشاهده مي‌شود که با توجه به کاهش نرخ دلار در روزهاي اخير، رشدهاي انتظاري بازار سهام نيز کاهش يافته است. اين امر زمينه‌ساز جايگزيني تحليل در خريدهاي آتي سهامداران خواهد بود.
از سوي ديگر هر چند زمان قانوني انتشار گزارش‌هاي ۶ ماهه به پايان رسيده است اما سامانه کدال همچنان ميزبان اين گزارش‌ها است. بر اساس گزارش‌هاي منتشر شده از اين ناحيه و تحليل‌هاي کارشناسان از بررسي گزارش‌هاي مربوطه، انتظار مي‌رفت که دامنه نوسانات در اين روزها افزايش يابد.
همزمان به ۱۳آبان و شروع دور دوم تحريم‌ها نزديک مي‌شويم. طبيعتا اخبار متفاوتي در حوزه بين‌الملل در راستاي اين موضوع منتشر شده و خواهد شد که در تصميمات کوتاه‌مدت سرمايه‌گذاران تاثيرگذار است. اين در حالي است که با توجه به منتفع شدن بخش عمده‌اي از سهامداران از رشدهاي اخير، حساسيت اين گروه نسبت به ريسک‌هاي سيستماتيک در حال افزايش است. به‌طوري‌که حجم بالايي از نوسانات توام با ميزان قابل‌توجهي از معاملات روزانه را شاهد هستيم. هر چند ارزش معاملات خرد سهام نسبت به ميانگين يک ماه گذشته، کاهش محسوسي را تجربه کرده است اما همچنان تا ميانگين روزانه ابتداي سال جاري و همچنين سال ۹۶ فاصله معناداري دارد. به اين ترتيب تداوم ارزش معاملات روزانه در بازه فعلي، نشان از قدرت نقدشوندگي بالاي بازار دارد و اين امر بيانگر آن است که ريسک کمتري در بورس وجود دارد.
با توجه به موارد عنوان شده، نمي‌توان انتظار تکرار رشد شتابان نيمه نخست سال جاري را براي ۶ماهه دوم داشت. به‌نظر مي‌رسد بازار سهام به يک بازدهي با ريسک معقول نزديک شود به‌طوري‌که در مجموع سال ۹۷ بازدهي بورس به ۳۵درصد برسد. اين موضوع بيانگر آن است که بازدهي بازار در نيمه دوم سال جاري در محدوده ۱۵تا۱۷درصدي قرار خواهد داشت. اما قطعا روند آتي بازار به مسير رشد ماه‌هاي آتي بستگي دارد. چنانچه جهش قابل‌توجهي را در بازه زماني کوتاه مدت داشته باشيم، طبيعتا در ماه‌هاي بعد قيمت‌ها به تعادل خواهد رسيد. علاوه بر اين هر چند خريد و فروش‌ها در ۶ماه نخست سال جاري نياز به کارشناسي‌هاي دقيق و عميق نداشت و خريد هر سهمي، سودي مناسب را براي سرمايه‌گذاران به دنبال داشت، اما اين روند در نيمه دوم سال متفاوت خواهد بود. در مجموع مي‌توان بيان کرد که بازده اکتسابي سرمايه‌گذاران غيرحرفه‌اي با ميزان سود کسب شده توسط سرمايه‌گذاران حرفه‌اي در اين دوره زماني متفاوت نبوده و اختلاف معناداري نداشته است. اما از اين پس قدرت تحليل مي‌تواند نقش پررنگ‌تري را در معاملات سهامداران ايفا کند.
به اين ترتيب توصيه مي‌شود که سرمايه‌گذاران غيرحرفه‌اي به‌صورت مستقيم به خريد و فروش در اين بازار نپردازند، بلکه به‌صورت واسطه‌اي از مجراي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، وارد بازار شوند. همچنين سهامداران بورسي از تصميم‌گيري‌هاي هيجاني اجتناب کنند چرا‌که در شرايط فعلي، بحران‌هاي متعدد اما گذرايي را در کليت فضاي اقتصادي کشور خواهيم داشت که اين موارد نه‌تنها بر روند بازار تاثيرگذار خواهد بود، بلکه ممکن است تشديد رفتارهاي هيجاني را به دنبال داشته باشد. به اين ترتيب توصيه مي‌شود که سهامداران از رفتارهاي هيجاني پرهيز کنند.
سه‌گانه‌هاي اثرگذار بر بازار سهام
فرهنگ قراگوزلو: افت و خيزهاي اخير ناشي از عوامل متعدد است؛ مهم‌ترين دليل نزديک شدن به مهلت پاياني شروع دور جديد تحريم‌هاي آمريکا در حوزه نفت، گاز و پتروشيمي است. در اين راستا در ذهن سرمايه‌گذاران مختلف مفروضات گوناگوني از تاثير اين تحريم‌ها روي عملکرد شرکت‌ها وجود دارد و به‌صورت نوسان شديد شاخص مشاهده مي‌شود که خود مفهوم افزايش ريسک بازار است.
دليل بعدي را مي‌توان انتظارات سرمايه‌گذاران از تاثير عملکرد شرکت‌ها ناشي از تحريم قبلي، تغييرات نرخ دلار و نرخ فروش شرکت‌ها دانست. به اين ترتيب با ارائه گزارش عملکرد شرکت‌ها به‌خصوص عملکرد مقداري فروش شرکت‌ها به دليل تغيير در انتظارات سرمايه‌گذاران، شاهد ايجاد تغييرات با اهميت در سودآوري و انتظارات جديد سرمايه‌گذاران از وضعيت آتي شرکت‌ها هستيم. به اين ترتيب مولفه مزبور تغييرات شديدي در قيمت‌ها را رقم مي‌زند.
سومين عامل تاثيرگذار بر روند نوسانات اخير تخليه حباب قيمتي است؛ در هنگام رشد شاخص در مقطعي از زمان بعضي شرکت‌ها بدون دليل واقعي عملکردي، وارد فاز رشد شده بوده‌اند. به اين ترتيب در حال‌حاضر حباب قيمتي آنها در حال از بين رفتن است. اما با خود، قيمت سهام شرکت‌هايي که به‌طور واقعي عملکردشان بهبود يافته بود و نرخشان افزايش يافته بود را هم تحت‌تاثير خود قرار داده و موجب کاهش نرخ سهام آنها شده است.
اما در بررسي روند آتي بازار سهام به‌نظر مي‌رسد که با توجه به تغييرات اخير نرخ دلار حتي با دلار نيمايي ٨٠٠٠ تا ٨٥٠٠ تومان، شاخص کل بورس تا ٣٠ درصد ديگر جا براي رشد دارد. اين در حالي است که با فرض نرخ فروش بالاتر از ۱۰ هزار تومان براي دلار، شاخص ٥٠ درصد ديگر علاوه بر آن ٣٠ درصد قبلي، رشد خواهد کرد. در اين ميان نوسانات شديد نرخ آزاد دلار که بين ١٠٥٠٠ تا ١٧٠٠٠ تومان قرار دارد، هيچ تاثيري روي بازده ذکر شده ندارد مگر اينکه تحريم‌ها به‌صورت موثر روي مقدار فروش شرکت‌ها تاثير بگذارد. البته تا اين لحظه با توجه به گزارش‌هاي عملکرد مقدار فروش ماهانه شرکت‌ها چنين افتي مشاهده نمي‌شود و عمدتا تاثير تحريم‌ها به‌صورت تخفيف بيشتر در نرخ‌هاي فروش، در عملکرد شرکت‌ها مخصوصا صادراتي‌ها نمايان شده است. اين موضوع نيز در محاسبات ذکر شده در مورد بازده مورد‌انتظار آتي در نظر گرفته شده است.
اما در شرايط کنوني توصيه من به سرمايه‌گذاراني که به‌طور تخصصي در اين حوزه کار مي‌کنند اين است که با دقت اخبار را پيگيري کنند و عجولانه به اتخاذ تصميمات خلق‌الساعه نپردازند و با مشاهده صف‌هاي خريد و فروش، نظرشان نسبت به عملکرد آتي شرکت تغيير نکند. همچنين در مورد سرمايه‌گذاران عادي و تازه‌وارد که تخصص کافي از معامله در بورس ندارند نيز توصيه مي‌شود به هيچ‌وجه شخصا به منظور سرمايه‌گذاري وارد بازار سهام نشده و از طريق صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و تشکيل سبد سهام نزد شرکت‌هاي داراي مجوز اقدام به سرمايه‌گذاري کنند.
تاثير نوسانات نرخ ارز بر بازار سهام
محمد نوربخش: به نظر مي‌رسد نوسانات پرمقدار اين روزهاي بازار سهام تحت‌تاثير بحث‌هاي کلان رخ داده در کليت اقتصاد کشوربوده است. به اين ترتيب طي روزهاي اخير با آرام‌تر شدن فضا، شاهد ايجاد تعادلي نسبي در اين بازار هستيم. از سوي ديگر تاثيرات ناشي از نوسانات نرخ ارز نيز از ديگر عوامل تاثيرگذار بر روند بازار سهام در مدت اخير بوده است. به‌طوري‌که نرخ ارز در مدت کوتاهي رشد ۲ تا ۴برابري را تجربه کرده است. اين موضوع سبب جهش قابل‌توجه بازار سهام شد. اما روند مزبور پس از اعلام نرخ دلار ۴۲۰۰توماني، سکته‌اي براي بازار سهام به دنبال داشت اما مجددا با آزادسازي نرخ ارز، رشد بورس را رقم زد. در اين ميان بحث‌هاي مطرح شده در بوس کالا نيز به نوسانات مزبور دامن زد. اين رشد‌ها، ورود پول‌هاي تازه از سوي معامله‌گران غيرحرفه‌اي و هيجاني را به دنبال داشت. به اين ترتيب در مجموع مي‌توان گفت که افت و خيزهاي اخير بازار سهام تحت‌تاثير نوسانات ايجاد شده در بازار ارز که ناشي از تصميمات غيرعقلاني در بحث کلان اقتصاد بوده، رخ داده است.
افزون بر اين در حالي بازار سهام با رشدهاي اخير خود به محدوده ۱۹۰هزار واحد نيز نزديک شد که در اين ميان برخي نمادها نيز بي‌دليل و بدون برخورداري از پشتوانه بنيادي با جهش قيمتي مواجه شدند به‌طوري‌که يک عده از افراد تازه‌وارد به بازار سهام و بدون برخورداري از تحليل کافي، اقدام به خريد در تمامي گروه‌ها کردند. حال که بازار به تعادل رسيده و شاهد انتشار گزارش‌هاي ماهانه و فصلي از عملکرد شرکت‌ها هستيم، مشاهده مي‌شود که هيچ پتانسيل مثبتي در برخي از نمادهاي مزبور براي سودآوري وجود ندارد. اين امر سبب شده تا ريزش قيمت‌ها و اصلاح در اين نمادها را شاهد باشيم. حال بررسي روند آتي بازار با نرخ‌هاي کنوني ارز در محدوده ارز آزاد ۱۴هزارتومان و دلار نيمايي ۸هزار توماني، حرکت شارپ و پرجهش ديگري را متصور نخواهد کرد. در اين ميان يکسري از نمادهاي در گروه‌هاي مختلف از جمله خودرو، پالايشي و فلزي نيز با اصلاح قيمتي مواجه خواهند بود. اين امر سبب مي‌شود تا رشد بازار با شدت بالايي دنبال نشود.
در چنين شرايطي تحليل سهام و ارزندگي آن کار بسيار پيچيده‌اي است. مشخصا نمي‌توان ارزيابي دقيقي از خريد و فروش‌هاي مطلوب ارائه داد. در اين شرايط نقش تحليل بسيار تاثيرگذار خواهد بود. بايد به متغيرهاي اثرگذاري از جمله نرخ ارز و قيمت‌ها در بازارهاي کالاي جهاني توجه خاصي شود. همچنين پيشنهاد مي‌شود که سرمايه‌گذاراني که ديد تحليلي مناسبي ندارند، مديريت دارايي خود را به نهادهاي تخصصي از جمله شرکت‌هاي سبدگردان يا صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري بسپارند.
پول‌هاي هيجاني؛ عامل اصلي تلاطم سهام
محسن احمدي: پس از رشد شارپ شاخص سهام و پس از آن ريزش پرشتاب قيمت‌ها، اين نماگر وارد دوره متلاطمي شد. شرايطي که در يک روز شاهد رشد پرمقدار شاخص کل بورس تهران هستيم و در مقابل روز ديگر به همين شدت، بازار سقوط مي‌کند. چند دليل عمده مي‌توان براي اين روند پرتلاطم در نظر گرفت. از يکسو، در دوره‌اي که شاخص کل بورس تهران رشدهاي پرشتابي را تجربه مي‌کرد، نقدينگي قابل توجهي جذب معاملات سهام شد. نقدينگي که عمدتا از سوي افراد حقيقي و کم‌تجربه وارد گردونه معاملات شد. اين دسته از معامله‌گران عموما به دليل نداشتن تحليل از شرايط بازار و شرکت‌ها رفتار هيجاني در پيش مي‌گيرند و با کوچک‌ترين خبر مثبت و منفي در صف‌هاي خريد و فروش مي‌نشينند. اين رفتارهاي هيجاني مهم‌ترين دليل بروز افت و خيزهاي اخير اين نماگر است. فارغ از اين دلايل هيجاني، برخي پارامترهاي بنيادي نيز در نوسان پرمقدار شاخص موثر بود. گزارش‌هاي عملکرد ميان‌دوره‌اي شرکت‌ها طي يکي دو هفته اخير روانه سامانه کدال شدند. اين گزارش‌ها که از اهميت بسياري براي فعالان بازار برخوردارند، عمدتا نتوانستند انتظارات معامله‌گران را برآورده کنند. در اين ميان گزارش‌هاي مهرماه شرکت‌هاي سهامي نيز بار ديگر نوسان قيمت سهام را به دنبال داشت. يکي ديگر از متغيرهاي مورد رصد معامله‌گران در اين روزها، رويدادهاي سياسي داخلي و خارجي است. موضوعي که با نزديک‌شدن به زمان اعمال دور دوم تحريم‌ها عليه ايران پررنگ‌تر مي‌شود.
در شرايط فعلي، لازم است متغيرهايي مدنظر سهامداران قرار گيرد. در اين خصوص هر چند تحريم‌هاي جديد آمريکا در ۱۳ آبان‌ماه، موضوع جديدي نيست اما بار رواني زيادي بر بازار دارد و معامله‌گران نگران کاهش فروش شرکت‌هاي سهامي به خصوص شرکت‌هاي صادراتي هستند. به اين ترتيب توصيه مي‌شود گزارش عملکرد ماهانه شرکت‌ها به دقت مورد رصد قرار گيرد. اين گزارش‌ها مهم‌ترين فاکتور بنيادي در اين شرايط است. روند فروش نفت نيز مي‌تواند کل اقتصاد را تحت تاثير خود قرار دهد. در اين ميان قيمت دلار به خصوص دلار نيمايي مي‌تواند سودآوري شرکت‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. حال در صورتي‌که با نگاهي خوش‌بينانه به روند آتي بازار سهام بنگريم، انتظار مي‌رود ماه به ماه، شاهد رشد سودآوري شرکت‌ها به خصوص شرکت‌هاي صادراتي باشيم. در سناريوي ديگر نيز به نظر مي‌رسد رشد ملايمي در کارنامه اين بازار ثبت شود و تا پايان سال حداقل ۳۰ درصد ديگر بر ارتفاع شاخص کل بورس تهران افزوده شود.