سفر از خوش‌بيني به ترديد
صعود تند و ممتد نماگرهاي بورس تهران طي سه روز اخير با تزلزل همراه بوده است. از روز شنبه که شاخص سهام با قدرت به ابرکانال ۳۰۰ هزار قدم گذاشت، قاطعيت خود را براي ادامه حرکت صعودي از دست داد و دچار افت و خيزهاي متناوب طي روزهاي بعد شد. اصلاح قيمت‌ها طي معاملات روز يکشنبه، جهش دوباره شاخص در جريان دادوستدهاي جلسه کاري بعد و در نهايت، سنگين‌ترين افت دماسنج اصلي بازار سهام طي دو ماه اخير نشان مي‌دهند که از اطمينان خريداران طي هفته‌هاي قبل خبري نيست و فعالان بورسي پس از کسب بازدهي چشمگير در معرض بيم و اميدهاي مختلف - چه از حيث تحليلي و چه از منظر سيگنال‌هاي سياسي و چه در قلمرو بازار جهاني – قرار گرفته است. از آنجا که در اين موج صعودي شاخص کل بازدهي ۲۰ درصدي را از سطح ۲۵۵ تا ۳۰۵ هزار واحد تجربه کرده، طبيعي است که سهامداران براي فروش سهام خود و ذخيره بازدهي‌هاي کسب شده دست به ماشه باشند و در پي هر تلنگري که از محيط پيراموني به بدنه بازار سهام مي‌خورد، واکنش نشان دهند.
به نظر مي‌رسد با حرکت پيوسته شاخص به فراسوي ارقام مورد انتظار تحليلگران، به تدريج، فرضيه ورود قيمت در برخي از سهم‌ها به منطقه حباب در مدل‌هاي تصميم‌گيري معامله‌گران فضاي بيشتري را اشغال کند. از سوي ديگر، گفتمان حاکم بر روابط سياسي ايران با غرب و کشورهاي منطقه پس از حملات نفتي به عربستان نيز دستخوش تغييراتي شد که شماري از فعالان سهام را به سمت سناريوهاي بدبينانه سوق داد. همين عوامل دست به دست هم دادند تا روز گذشته فضا براي شناسايي سود از سوي بخش زيادي از سهامداران فراهم شود و قيمت‌ها تن به اصلاح دهند و شاخص کل را وادار به سنگين‌ترين افت در دو ماه اخير(۲۵ تيرماه) کنند. البته جنس اصلاح ديروز متفاوت از عقب‌نشيني‌هاي سنتي بورس تهران بود که در آن بازيگران خود عمدتا در نقش فروشنده ظاهر مي‌شوند. ضمن اينکه تحرکات مثبتي در عمق اصلاح قيمت‌ها طي روز گذشته در بازار وجود داشت که نشان مي‌داد همچنان انگيزه براي خريد بالاست. ديروز در واقع، شماري از سهم‌ها با رهايي از فشار اوليه فروش به مدار مثبت بازگشتند. به‌طور مشخص اين برگشت مثبت و پرقدرت در سهام بانک‌ها پررنگ‌تر از بقيه سهم‌ها بود. اين چرخش جالب توجه نشان داد که نيروهاي اصلاحي بازار نظير افزايش دوباره ريسک‌هاي سياسي نمي‌تواند جبهه‌هاي فعال بورسي را وادار به خاموشي کند.
اشتهاي بالاي تقاضاي جديد
ارزش معاملات خرد در تالار سهام بورسي همچنان در سطوح بي‌سابقه‌‌اي قرار دارد. اگرچه رکورد اين رقم براي روز دوشنبه باقي ماند اما جابه‌جايي ۲ هزار و ۱۳۵ ميليارد تومان سهم طي معاملات ديروز نشان مي‌دهد که اشتهاي نقدينگي براي بلعيدن سهام بالاتر از رکوردهاي معاملاتي دور گذشته در مهرماه سال قبل است. در آن دوره پس از اوج‌گيري يک‌روزه جريان نقدينگي، شاهد ريزش ارزش معاملات و برقراري رکود طولاني در بازار سهام بوديم. اما در اين دوره بازار از جهات گوناگون در موقعيت متفاوتي قرار دارد و اشتهاي نقدينگي نيز وسيع‌تر از آن مقطع زماني است. در واقع، هم وضعيت بازار جهاني و هم تجربه تحريم‌هاي حداکثري طي چند ماه اخير ما را در شرايط متفاوتي قرار داده است. ضمن اينکه از حيث رابطه تعادلي بين بازارها نيز در مقايسه با سال گذشته-که دلار در التهاب مي‌سوخت و تورم مسکن سراسيمه رکورد مي‌زد- مساعدتر است. به بيان ساده‌تر، در شرايط فعلي هجوم پول‌ها به تالار سهام پيامد پيچيده رکود فراگير در بازار مسکن، ثبات نسبي نرخ ارز و تداوم عدم جذابيت بازار پول است. از طرف ديگر، سيگنال‌هايي از فضاي سياسي دريافت مي‌شود که ميل به ساختن آينده‌اي مثبت براي سهام را رقم زده و جريان ورودي نقدينگي به بورس تهران را تشديد کرده است. البته حملات بي‌سابقه نفتي به عربستان وضع تازه‌اي را پيش روي سياست خارجي در ايران گذاشت و قدري فضاي رسانه‌اي را همچون ادوار قبلي ملتهب کرد و برخي از سهامداران را متعاقبا در لاک دفاعي فرو برد. بخشي از اصلاح شاخص کل سهام طي روز گذشته را هم مي‌توان به همين مساله پيوند داد. البته ناگفته نبايد گذاشت که تحليلگران اظهارات مقامات سياسي آمريکا پس از حادثه آرامکو را به معناي نفي گفتمان مثبت و اميدوارکننده هفته‌هاي اخير بين ايران و آمريکا نمي‌دانند. همين تقابل رويکردها نسبت به مسائل سياسي است که به سرفهرست دغدغه‌هاي بورسي تبديل شده و خريداران و فروشندگان را فعال نگه داشته است.
تحليلگران در سايه فراموشي
عطش تقاضاي تازهوارد به بازار سهام همچنان بالاست. در واقع، رشد بي‌سابقه ارزش معاملات و حضور چشمگير سرمايه‌گذاران حقيقي مقياس معمول بازدهي سهام بر مبناي نسبت‌‌هاي قيمت بر درآمد (به‌عنوان رايج‌ترين و ساده‌ترين روش ارزش‌گذاري سهام) را بر هم زده. تحليلگران بنيادي که پيش از اين بر اساس محاسبه سودآوري شرکت‌ها و سنجش آن با نسبت قيمت بر درآمد در بازارهاي مرجعي چون بازار پول (با نسبت قيمت به درآمد ۵) حدي از ارزندگي را براي سهام قائل بودند، اکنون جايي در فضاي تصميم‌گيري معامله‌گران بورسي ندارند. طي هفته‌هاي اخير، بارها و بارها تحليلگران بنيادي از ادامه رشدهاي افسارگسيخته در بخش عمده‌اي از صنايع کوچک و متوسط بورسي ابراز نگراني کردند. با وجود اين، شاخص سهام بي‌اعتنا به رويکردهاي تحليلي به راه خود ادامه داد و قله‌هاي جديدي را فتح کرد. کمتر کسي در بين تحليلگران بنيادي تصور مي‌کرد که شاخص کل هنوز دو هفته مانده به پايان تابستان توان عبور از مرز ۳۰۰ هزار واحد را داشته باشد. اما ورود پيوسته پول‌هاي خرد و عموميت و انتشار اخبار بورسي در بين آحاد جامعه مجال حبس بازار در محدوده تحليل‌هاي بنيادي را نداد و شمار زيادي از اهالي قديمي تالار سهام را شگفت‌زده کرد.
در واقع، افزايش مشارکت سرمايه‌گذاران حقيقي و بزرگ شدن مقياس بازار زمينه را براي چنين تغيير بزرگي در وسعت بخشيدن به بازار و اوج‌گيري شاخص فراهم کرد. البته همين امر در روي ديگر سکه، ترس‌ها و ترديدها را درخصوص خروج دسته‌جمعي اين حجم از پول‌هاي تازهوارد بيشتر کرده است. حال بايد ديد که بازار سهام همچنان در معادلات پيچيده حاکم بر اقتصاد کلان کشور مي‌تواند سهم خود از نقدينگي سيال در جامعه را افزايش دهد يا نه. دشواري تحليل نتايج اين روند در روزهاي اخير و به ويژه طي روز گذشته با تقابل شديد نيروها در عمق منفي بازار خودنمايي کرد؛ در واقع آرايش معکوس بازيگران سهام در جريان دادوستدهاي ديروز پيچيدگي وضعيت را در خودش متبلور کرد. جالب‌ترين اتفاق ديروز روند معکوس قيمت با نحوه آرايش سهامداران خرد بود. ديروز گرچه ارزش سهام ۶۳ درصد از کل شرکت‌هاي بورسي دچار افت شد، اما معامله‌گران خرد حضور پررنگ خود را در سمت خريد تداوم بخشيدند و مالکيت ۱۴۰ ميليارد تومان از سهم‌ها را (به‌ر‌غم الگوي تاريخي حاکم بر معاملات بورس تهران) به نفع خود تغيير دادند. چنين حدي از حضور سهامداران حقيقي فقط در دوره قبلي اوج‌گيري شاخص در پاييز سال قبل رقم خورده است. با وجود آمار بي‌سابقه معاملات، بايد ديد نظر بازار راجع به وضعيت آتي کشور در قلمرو سياسي چيست که مي‌تواند مهم‌ترين عامل تعيين‌کننده در وضعيت کنوني سهام باشد. چون به هر حال بخشي زيادي از بازدهي اخير بورس حاصل خوش‌بيني آحاد جامعه به بهبود روابط ايران با غرب و کاهش تحريم‌ها بوده است. در واقع هر گونه شکاف در اين منظره مي‌تواند بازار را بر ريل سازوکار اقتصادي معمول خودش برگرداند معيار قيمت‌گذاري را تا حدي به کيفيت سوددهي بنگاه پيوند بزند.
جولان بانک‌ها در عمق اصلاح
يکي از گفتمان‌هاي رايج در روزهاي اخير وزن‌دهي زياد به موضوع افزايش سرمايه بنگاه‌هاي بورسي خاصه از محل مازاد تجديد ارزيابي دارايي‌ها بوده است. سهام بانک‌ها يکي از مناطق حاصلخيز براي جذب تقاضا با اين انگيزه بوده‌اند. چرخش غافلگيرکننده قيمت در سهام بانکي طي روز گذشته را هم مي‌توان بر همين منطق توضيح داد. ديروز اگرچه شاخص بر اثر افت متوسط قيمت در ۲۷ صنعت بورسي به سنگين‌ترين اصلاح طي دو ماه گذشته تن داد، اما در برخي از گروه‌ها تقاضا قوي و جسورانه عمل کرد. انتقال محور تقاضا به روي سهام بانکي و تشکيل صف‌هاي پرشمار و طولاني خريد در سهام بانکي نشان داد که ميل به ماندن در بازار دست‌بردار از خريد نيست. ديروز سهام بانکي با پيشتازي بانک‌هاي تجارت و صادرات با اختلاف چشمگير از ساير صنايع بورسي حدود ۲۰ درصد از کل ارزش معاملات خرد بورسي را (۴۳۵ ميليارد از ارزش ۲۱۳۵ ميليارد توماني کل معاملات) در اختيار گرفتند. اين در حالي بود که گروه خودرو تا همين ديروز در اين زمينه پيشتاز بود. چنين تحرک قابل ملاحظه‌اي در سهام بانکي را بايد ادامه فضاي اخير حاکم بر بازار دانست که تمرکزش بر تورم دارايي، رقيق بودن قيمت سهم و البته مصونيت از مخاطرات جاري در بازار جهاني بوده و هست.
