درحالي‌که همه منتظر يک اقدام عملي از جانب اوپک و متحدانش در آخر هفته گذشته بودند، اين گروه در رسيدن به توافقي براي کاهش توليد شکست خورد. مخالفت غيرمنتظره روسيه به‌عنوان رهبر غيراوپکي‌ها با پيشنهاد کاهش توليد، شوک بزرگي به بازار نفت وارد کرد، به‌طوري‌که شاخص‌هاي برنت و نفت‌خام آمريکا روز جمعه به ترتيب ۹ و ۱۰درصد سقوط کردند تا بيشترين ريزش روزانه نفت از سال ۲۰۰۸ رقم بخورد. مخالفت روسيه با کاهش بيشتر توليد موجب شد که اين گروه حتي توافق قبلي خود مبني بر کاهش توليد ۷/ ۱ ميليون بشکه در روز را هم تمديد نکند، بنابراين توليدکنندگان نفت از اول آوريل(ماه آينده ميلادي) ميتوانند بدون هيچ محدوديتي به ميزان دلخواه به توليد نفت بپردازند. اعضاي اوپک پيش از ديدار با غيراوپکي‌ها توافق کرده بودند توليد را به ميزان ۵/ ۱ ميليون بشکه در روز کاهش دهند که از اين ميزان يک‌سوم يعني ۵۰۰ هزار بشکه بر دوش روسيه و ديگر اعضاي غير‌اوپک بود. اما روسيه روز جمعه اين پيشنهاد را نپذيرفت و به گفته منابع آگاه بر موضع خود که تمديد توافق قبلي اوپک‌پلاس تا ژوئن بود، پافشاري کرد. بر اين اساس اولين سناريويي که «دنياي‌اقتصاد» در گزارش قبلي خود با عنوان «سه سناريوي نفت در نشست نجات» مطرح کرده بود، محقق شد.
در پايان معاملات جمعه شاخص برنت ۴ دلار و ۷۲ سنت کاهش يافت و با قيمت ۲۷/ ۴۵ دلار در هر بشکه بسته شد. همين‌طور نفت‌خام آمريکا در اين روز با کاهش ۶۲/ ۴ دلاري در قيمت ۲۸/ ۴۱ دلار بر بشکه معامله شد. بر اين اساس طلاي سياه بازدهي هفتگي منفي ۱۰ درصد را به ثبت رساند. اين درحالي است که در هفته پيش از آن نفت با حدود ۱۵ درصد کاهش بيشترين افت هفتگي از ۲۰۰۸ يعني بحران اقتصاد جهاني را به ثبت رسانده بود. حال با ثبت رکورد بيشترين افت روزانه طلاي سياه از آن زمان در کنار بيشترين افت بازارهاي سهام دنيا از سال ۲۰۰۸، گمانه‌ها از احتمال وقوع رکود اقتصادي بزرگ افزايش يافته است. شکست مذاکرات نفتي اوپک و متحدانش تاثير شديدي بر بازار سهام منطقه داشته است. آن‌طور که بلومبرگ گزارش ميدهد، روز گذشته قيمت سهام آرامکو(شرکت دولتي نفت عربستان که اواخر سال گذشته ميلادي ۵درصد آن عرضه عمومي شد) روز گذشته نزديک به ۹ درصد کاهش يافت و براي اولين بار به کمتر از قيمت عرضه اوليه رسيد. شاخص بازار بورس دبي نيز بيشترين افت از زمان بحران اقتصاد جهاني سال ۲۰۰۸ را تجربه کرده است. پيش از اين برخي خبرها از اختلاف روسيه و عربستان براي کاهش توليد خبر مي‌دادند؛ «دنياي‌اقتصاد» نيز در گزارشي با عنوان «شکاف جديد در اتحاد نفتي؟» به اين موضوع پرداخته بود. با اين حال گمان مي‌شد مانند ۴ سال گذشته روسيه در نهايت اوپک را براي کاهش توليد همراهي خواهد کرد و به همکاري خود با اين گروه ادامه خواهد داد. اما اين بار اين روسيه است که نگران از دست دادن سهم بازارش به توليدکنندگان نفت شيل در آمريکا است. در فاصله سال‌هاي ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ عربستان با افزايش توليد و کاهش قيمت به جنگ با توليدکنندگان نفت شيل رفته بود؛ جنگي که در نهايت با رسيدن قيمت‌ها به زير ۳۰ دلار به شکست عربستان منجر شد.
درحال‌حاضر نه‌تنها به‌نظر مي‌رسد توافق نفتي پايان يافته بلکه برخي نشانه‌ها مبني بر کاهش قيمت نفت عربستان و افزايش توليد از سوي بزرگ‌ترين صادرکننده نفت دنيا زنگ هشدار شروع «جنگ قيمتي» را به صدا درآورده است. با اين حال همچنان برخي به ادامه مذاکرات بين روسيه و عربستان و شکل‌گيري مجدد توافق نفتي تا پيش از پايان موعد توافق قبلي که پايان ماه جاري ميلادي است، اميدوارند. به‌خصوص اينکه نشست وزارتي کميته ويژه نظارت بر اجراي توافق نفتي نيز اواخر هفته آينده برگزار خواهد شد و وزراي نفت دو کشور روسيه و عربستان در اين نشست با هم ديدار خواهند کرد.
در وين چه گذشت؟
وزيران اوپک در نشست روز پنج‌شنبه اين گروه به توافقي بسيار بيشتر از آنچه بازيگران بازار نفت انتظار داشتند، رسيدند. اعضاي اوپک به اين نتيجه رسيدند که براي جبران افت قيمت نفت به دليل شيوع کرونا، يک ميليون بشکه از نفت خود و نيم ميليون بشکه از نفت متحدانشان در اوپک‌پلاس در فصل دوم سال‌جاري ميلادي کاسته شود. علاوه‌بر اين، آنها خواستار تمديد توافق قبلي کاهش توليد تا پايان سال ۲۰۲۰ شدند. تا اينجاي کار همه چيز ايده‌آل به‌نظر مي‌رسيد؛ تنها نگراني اما نوع واکنش روسيه به‌عنوان مهم‌ترين هم‌پيمان اوپک در نشست اوپک‌پلاس بود. پيش از اين نشست، وزير نفت ايران، بيژن نامدارزنگنه که در راس هيات ايراني به وين رفته بود، اقناع روسيه براي به دوش کشيدن بخش عمده کاهش توليد ۵۰۰ هزار بشکه‌اي توليدکنندگان خارج از اوپک را «بسيار سخت» ارزيابي کرد. مذاکرات دوجانبه روسيه و عربستان موجب شد نشست اوپک‌پلاس با تاخير ۶ساعته نسبت به برنامه اعلام شده در روز جمعه برگزار شود. با اين حال خبرها حاکي از به توافق نرسيدن دو طرف بود. با خروج وزيران از محل برگزاري اين نشست و اظهارنظر‌هاي آنان مشخص شد گمانه‌ها واقعيت داشته و اين نشست هيچ نتيجه‌اي در بر نداشته است. زنگنه که بين وزراي ديگر کشورهاي عضو اوپک بيشترين سابقه حضور در نشست‌هاي اين سازمان را دارد، نشست گذشته را يکي از نشست‌هاي «بد» اين سازمان در تاريخ توصيف کرد. با اين حال بر اينکه باب مذاکره باز است، تاکيد کرد و گفت: «در اين نشست وضع به‌گونه‌اي بود که برخي اعضا نمي‌توانستند تصميمي بگيرند. به‌نظر مي‌رسد زمان لازم است که آرامش داشته باشيم و سپس تصميم بگيريم.» با اين حال وزير انرژي روسيه الکساندر نواک به خبرنگاران گفت از ابتداي ژانويه ديگر محدوديتي براي توليد نفت وجود نخواهد داشت زيرا توافق قبلي نيز در پايان مارس منقضي خواهد شد. با وجود اين او گفت اوپک‌پلاس به نظارت بر وضع بازار نفت ادامه خواهد داد.
از طرفي، عبدالعزيز بن‌سلمان، وزير انرژي عربستان که به نظر از نتيجه نشست ناخشنود بود در پاسخ به پرسشي درباره برنامه اين کشور براي افزايش توليد پس از اين، به‌طور مبهمي پاسخ داد: اجازه مي‌دهم در فکر بمانيد. به گفته زنگنه دليل به نتيجه نرسيدن مذاکرات پافشاري دو طرف بر موضع خود بوده است. او توضيح داد: «اعضايي از اوپک اصرار داشتند غيراوپکي‌ها هم بايد مقدار مشخصي از سهم کاهش توليد را به‌عهده بگيرند، اما آنها نپذيرفتند و مذاکرات به بن‌بست رسيد.» اين شکست بيش از هر کسي عربستان را متضرر خواهد کرد چراکه اين کشور شديدا به نفت با قيمت بالا نياز دارد تا دچار کسري بودجه نشود. از سوي ديگر، روسيه در چند سال گذشته با در پيش گرفتن سياست‌هاي رياضتي، اقتصادش را در برابر قيمت‌هاي پايين نفت حتي تا نزديکي ۴۰ دلار بر بشکه مقاومت کرده است. درحالي‌که بسياري از اتمام همکاري اوپک با روسيه و پايان عصر اوپک‌پلاس خبر مي‌دادند، برخي منابع به بلومبرگ گفته‌اند روسيه قصد دارد تا ژوئن صبر کند تا در صورت لزوم در آن زمان با اوپکي‌ها براي تنظيم سمت عرضه بازار نفت همکاري کند. همچنين محمد بارکيندو، دبيرکل اوپک با خوش‌بيني نسبت به آينده همکاري با روسيه گفته است مسکو به جمع اين گروه باز‌خواهد گشت و تنها چند مساله جزئي بايد حل شود.
نفت تا کجا سقوط خواهد کرد؟
تا پيش از برگزاري نشست اوپک، کارشناسان ضعف بازار را در سمت تقاضا جست‌و‌جو مي‌کردند چراکه ويروس کرونا بزرگ‌ترين واردکننده نفت‌خام دنيا يعني چين را به تعطيلي کشانده و بعد با گذر از مرز اين کشور به سراسر جهان نفوذ کرده است. اما حالا بازار نفت از هر دو سمت مشکلات اساسي دارد چراکه احتمال دارد عربستان با افزايش توليد به ۱۱ ميليون بشکه در روز و اقدام مشابه از سوي ديگر کشور‌ها به برداشتن محدوديت توليد نفت واکنش نشان داده و قيمت‌ها هر چه بيشتر به قعر بروند. از ابتداي سال‌جاري ميلادي تاکنون نفت بيش از ۳۰درصد ارزش خود را از دست داده است و به گفته تحليلگران اين پايان روند کاهش قيمت نفت نخواهد بود. جاش گريوز، کارشناس راهبردي بازار در «آر‌جي ابرايان‌اند اسوسيتس» به بلومبرگ گفت: «بازار نفت براي همه دردناک خواهد بود. شکست اوپک‌پلاس به معناي رسيدن نفت به ۴۰ دلار بر بشکه خواهد بود.» اما بسياري از تحليلگران به آينده نفت بسيار بدبين‌تر هستند چراکه نشانه‌ها گوياي عزم عربستان براي افزايش توليد و گسترش سهم خود از بازار نفت است.
شرکت سعودي آرامکو که به‌طور معمول پنجم هر ماه قيمت نفت رسمي خود را اعلام مي‌کند و با تبعيت برخي کشورهاي عربي از اين قيمت‌گذاري بر ۱۴ ميليون بشکه نفت تاثير مي‌گذارد، اين ماه آن را تا پس از برگزاري نشست در وين به تعويق انداخت. آرامکو شنبه اعلام کرد قيمت رسمي نفتش را به‌طور چشمگيري کاهش خواهد داد. بر اين اساس، اين شرکت که مسووليت توليد و فروش نفت عربستان را بر عهده دارد، اعلام کرد بهاي نفت در ماه آوريل را براي مشتريان آسيايي ۴ تا ۶ دلار و براي آمريکايي‌ها ۷ دلار کاهش خواهد داد. اما جالب‌تر آنکه آرامکو بيشترين کاهش (۸ دلار) را براي خريداران در اروپاي غربي يعني منطقه‌اي که به‌طور سنتي نفت را از روسيه تامين مي‌کند، اعمال کرده است؛ موضوعي که ناظران آن را آغاز جنگ قيمتي عربستان توصيف مي‌کنند. با اين اوصاف، فعالان بازار نفت براي پيش‌بيني قيمت به مدل‌هاي تاريخي رجوع مي‌کنند. اين مدل‌ها گوياي اين حقيقت است که هر وقت عربستان به اين شيوه سعي در افزايش توليد و جنگ نفتي کرده، ارزش نفت به قهقرا رفته است. نزديک‌ترين اتفاق مشابه سال ۲۰۱۶ رخ داد که قيمت نفت به ۱/ ۲۷ دلار بر بشکه رسيد. راجر ديوان، تحليلگر نفت در شرکت مشاوره‌اي «آي‌اچ‌اس مارکيت» از اين فراتر رفته و مي‌گويد «احتمالا در فصل دوم سال‌جاري پايين‌ترين قيمت‌ها طي ۲۰ سال اخير را خواهيم ديد» که تلويحا اشاره به سطوح زير ۲۰ دلار دارد.
با اين حال براساس بيانيه پاياني نشست اوپک‌پلاس، مذاکرات بين اين گروه ادامه خواهد يافت. بايد ديد مذاکرات غيررسمي که هم وزير نفت ايران و هم دبيرکل اوپک درخصوص آن وعده داده‌اند مي‌تواند بار ديگر اين گروه را به صحنه اثرگذاري در بازار نفت بازگرداند و پيش‌بيني‌ها از ريزش نفت را منتفي کند يا خير؟