غلامحسين دواني

عضو جامعه حسابداران  رسمي ايران

شيوع اپيدمي « Coronavirus-COVID-19 در دوماه گذشته  جهان را تحت تاثير قرارداده و بازارهاي مالي در سراسر جهان را به لرزه درآورده بطوريکه شاخص  S&P 500 هفته گذشته تجربه بزرگترين افت روزانه خود را در تاريخ همچون زلزله تجربه کرد  ، زلزله اي به مراتب گسترده تر از  زلزله سال 2008 روي داد. اين ويروس نمونه بارز خطرات در حال ظهوري  است که بيل گيتس هم بدرستي چند سال پيش برآن تاکيد نموده بود. پيش بيني برخي از آنها بسيار دشوار است و قضاوت بر تأثير نهايي آنها سخت و دشوار است . اما اين دشواري حقيقت را پوشش نمي دهد که« COVID-19 » خطري آشکار و بسيار مخربي  را  نه تنها براي سلامتي و رفاه عمومي مردم ، بلکه براي اقتصاد جهاني و فروپاشي برخي بنگاه هاي مالي و حتي دولت هاي  مقهور  اين اپيدمي ويرانگر. بنگاه هاي اقتصادي  سراسر جهان اگر چه نه زود ولي اين خطر را درک نموده اند  زيرا جنس اين خطر از جنس خطرات مالي نيست که کارگزاران رياضي و مدل سازي پورتفوليو از پس آن برآيند.

اين حادثه و ساير تاثيرات کروناويروس که ميتواند تداوم بنگاه هاي اقتصادي را مورد تهديد قرار دهد باعث شده موضوع حسابرسي سال جاري بنگاه هاي مالي و اقتصادي اهميت دوصد جنداني بخود گيرد. لذا حسابرسان بايد در سال جاري به خطرات حسابرسي افزايش يافته، توجه خاص مبذول دارند.

. در اين ميان با در نطر داشتن ماهيت اين خطر در تاثير گزاري بر بازارهاي مالي ، نقش حسابرسان با توجه  به مهارت ها و موقعيت هاي منحصر به فرد حسابرسان خارجي و حسابرسان داخلي مي تواند ارزشمند باشد. برخي اقدامات کليدي وجود دارد که در درجه اول مديريت و حسابرسان داخلي  بايد از قبل در حمايت از سازمان هاي خود شروع کنند.آنها بايد بلافاصله طيف گسترده اي از خطرات فوري را درک و ارزيابي کنند. مديريت مسئوليت مديريت خطرات را بر عهده داردلذا  بايد تلاشهاي گسترده اي براي شناسايي همه خطرات احتمالي ، ارزيابي تأثير احتمالي آنها بر تداوم فعاليت بنگاه داشته باشند.حسلبرسي داخلي  يک برنامه  است که به صورت عيني خطرات را برطرف مي کند. آنها از طريق مکالمات با مديريت و مشارکت در انواع فعاليتها ، مي توانند ارزيابي کنند که آيا مديريت طيف وسيعي از خطرات - مستقيم و غيرمستقيم - و دامنه اقدامات براي مديريت اين تأثيرات احتمالي به ويژه در باره زنجيره تامين کالا درمورد عرضه کنندگان کالاها و ايفاي تعهدات طرف هاي شرکت را  شناسايي کرده که احتمالا ممکنست تداوم فعاليت شرکت را با خطر مواجه سازد/!

 محصول گزارش حسابرسي « اظهار نظر حسابرس » حتي در زماني که اظهار نظر مقبول ارائه مي نمايد قطعي و يقيني نبوده و همراه با ريسک و خطر است.  زيرا حسابرس در بند دامنه رسيدگي تاکيد دارد: « مسئوليت اين مؤسسه، اظهارنظر نسبت به صورت هاي مالي ياد شده براساس حسابرسي انجام شده طبق استانداردهاي حسابرسي است. استانداردهاي مزبور ايجاب مي‌کند اين مؤسسه الزامات آيين رفتار حرفه‌اي را رعايت و حسابرسي را به گونه‌اي برنامه‌ريزي و اجرا کند که از نبود تحريف با اهميت در صورت هاي مالي، اطمينان معقول کسب شود. حسابرسي شامل اجراي روش هايي براي کسب شواهد حسابرسي درباره مبالغ و ديگر اطلاعات افشا شده در صورت هاي مالي است. انتخاب روش هاي حسابرسي، به قضاوت حسابرس، از جمله ارزيابي خطرهاي تحريف با اهميت ناشي از تقلب يا اشتباه در صورت هاي مالي، بستگي دارد. براي ارزيابي اين خطرها، کنترل هاي داخلي مربوط به تهيه و ارائه صورت هاي مالي به منظور طراحي روش هاي حسابرسي مناسب شرايط موجود، و نه به قصد اظهارنظر نسبت به اثربخشي کنترل هاي داخلي واحد تجاري، بررسي مي‌شود. حسابرسي همچنين شامل ارزيابي مناسب بودن رويه‌هاي حسابداري استفاده شده و معقول بودن برآوردهاي حسابداري انجام شده توسط هيأت مديره و نيز ارزيابي کليت ارائه صورت هاي مالي است»

از طرف ديگر  « مسئوليت تهيه صورتهاي مالي طبق استانداردهاي حسابداري، با هيأت مديره شرکت است. اين مسئوليت شامل طراحي، اعمال و حفظ کنترلهاي داخلي مربوط به تهيه صورتهاي مالي است به گونه اي که اين صورتها ، عاري از تحريف با اهميت ناشي از تقلب يا اشتباه باشد».

اما ريسک فعلي بسيار بيشتراز ريسک ذاني حسابرسي است . بطور مشخص  ارزيابي دارايي هاي مالي - با واکنش نشان دادن بازارهاي مالي به نگراني هاي مربوط به شيوع ويروس ، با ريسک مواجه شده بويژه آنکه مدت زمان وقوع اين اختلال هنوز مشخص نيست ، اما حسابرسان و مديريت ممکن است بخواهند پتانسيل اختلال را در نظر بگيرند. دارايي هاي مالي گزارش شده با ارزش منصفانه در ترازنامه نيز ممکن است منجر به ضررهاي تحقق يافته و غير واقعي شود. مديريت و حسابرسان همچنين بايد نسبت به برآوردهاي مهم و پيش بيني جريان پول نقد مورد استفاده در اندازه گيري ارزش منصفانه ابزارهاي مالي  قضاوت کنند.

مهمترين موضوعات مورد تاکيد انجمن هاي حرفه اي حسابرسي  که در  شرايط فعلي  بايد مد نظر حسابرسان کشور قرار گيرد عبارتند از :

1-    انبارگرداني کهدر شرايط موجود بدليل قرنطينه کردن نواحي خاص و همنين سيوع بيماريعملا نه تنها در ايران بلکه در جهان با مشکل مواجه شده است . البته حسابرسان مي توانند براي انبارگرداني بجاي شمارش فيزيکي و نظارت حضوري از ساير روشهائي که استانداردهاي حسابرسي مجاز شمرده استفاده نمايند ول بهر حال اين يک موضوع کليدي است. 

2-    ارزيابي موجودي کالا - زنجيره تأمين در شرايط فعلي مختل شده و سطح توليد ممکن است تحت تأثير قرار گيرد. اگر مشتري شما ظرفيت توليد بي کار يا کاهش يافته باشد ، ممکن است هزينه هاي سربار آنها به طور معمول به موجودي اختصاص نيابد. علاوه بر اين ، موجودي که به دليل محدوديت سفر قابل انتقال  نيست ، ممکن است براي اختلالات ارزيابي شود. سرانجام ، تغييرات قيمت و کاهش سطح تقاضا نيز بايد مورد توجه قرار گيرد.

3-    خطرات اعتباري و نقدينگي - مشتريان شما و مشتري مشتري شما  ممکن است  با مشکل مالي مواجه شوند و منجر به ريسک اعتباري اضافي ، بالاتر از حد معمول بدهي هاي بد و حتي اختلالات بالقوه و خاموش شود. جريان نقدي ناشي از عمليات نيز ممکن است تحت تأثير قرار گيرد. فراموش نکنيد که خطرات نقدينگي که اغلب توسط تحليل گران مورد بررسي قرار مي گيرند، بايد افشا شود .بطور مثال در شرايط تحريمي انتقال و يا احراز واقعي تملک منابع درآمدي حاصل از صادرات که در خارج از ايران قراردارد ، بايد اثبات شوند چه در غير اينصورت ممکن است حداقل بخشي از اين درآمدها مشابه برخي درآمدهاي تعدادي شرکت هاي صادراتي مورد تعرض غير « اعم از کارگزار صراف و يا دلالان دلواپس تحريم  » قرار گرفته باشد.

4-    کمک هزينه ارزيابي دارايي هاي معوق مالياتي - اگر تخمين هاي درآمدهاي شرکتهاي تابعه خارجي تغيير کند ، ممکن است مديريت مجبور باشد در برخي از راهبردهاي مالياتي خود تجديدنظر کند يا ممکن است قادر به تحقق کل دارايي هاي معوق مالياتي نباشد. اين حوزه ديگري است که حسابرسان هنگام ارزيابي برآوردهاي مهم بايد با دقت در نظر بگيرند.

5-    ارزيابي سرقفلي شرکتهاي تابعه در مناطق آسيب ديده جهان - درآمدها يا درآمد خالص شرکتهاي تابعه در مناطقي که به شدت تحت تأثير Coronavirus قرار دارند ممکن است آنها را تحت تأثير شيوع آن ببينند. اين ممکن است يک آزمايش اختلال حسن نيت ايجاد کند. ارزيابي مجدد ارزيابي ها و پيش بيني هاي حسابداري کليدي ممکن است منجر به اختلال فوري سرقفلي شود. اگر مديريت بر اين باور باشد که شرايط در حال تحول منجر به بيش از يک واقعه تحريک آميز در طول سال آينده مي شود ، ممکن است نياز باشدکه  سرقفلي بيش از يک بار در سال جاري ارزيابي و آزمايش شود. اين موضوع در مورد ساير داراييهاي نامشهود نيز به همين  اندازه صادق است.

6-     پوشش ريسک « Hedging »  ممکن است با سطوح بالاتر از حد انتظار پيش بيني شود که منجر به سطوح بالاتر ناکارآمدي پوشش ريسک  براي تشخيص درآمدها شود. مشتريان همچنين ممکن است احتمال وقوع يک معامله پيش بيني شده محافظت شده با عواقب فوري احتمالي سود را مجدداً تصور کنند. سرانجام ، مديريت ممکن است دوباره به فکر استراتژي هاي محافظت از خود باشد.

7-    اندازه گيري و وضعيت تأمين اعتبار بازنشستگي و ساير برنامه هاي پس از بازنشستگي - بازده مورد انتظار دارايي هاي طرح و وضعيت بودجه برنامه ها ممکن است با توجه به عدم ثبات در بازارهاي مالي مجدداً مورد بازبيني قرار گيرد.اين مورد عملا در ايران وجودندارد.

8-    وقايع بعداز تاريخ ترازنامه  - اوضاع پيرامون شيوع Coronavirus روزانه و گاه حتي ساعتي در حال تحول است. حسابرسان بايد اطمينان حاصل کنند که بررسي و بررسي مجدد  صورتهاي مالي سالانه و موقت تا زمانيکه گزارش جمع مي شود ،  روي دادها و رويدادهاي بعدي بطور مناسب افشا شده اند. اگر يک رويداد بعدي فقط اطلاعات اضافي را در مورد شرايط موجود در پايان دوره گزارش ارائه دهد ، حتي ممکن است نياز به تعديل در صورتهاي مالي داشته باشد.

9-    افشاي مناسب - رويدادهايي که به طور قابل توجهي روي کار و فعاليت مشتريان تأثير مي گذارد ممکن است نياز به افشاگري هايي را هم در صورت هاي مالي و هم در خارج از صورت هاي مالي ، بخصوص در گزارشات سالانه و ادواري هيات مديره را فراهم سازد.

10-                        مسائل حسابرسي بحراني و ارتباط با کميته هاي حسابرسي - تعدادي از برآوردها و مفروضات مهم حسابداري ممکن است تحت تأثير شيوع« Coronavirus » قرار داشته باشد و آنها ممکن است به سطح موارد با اهميت حسابرسي رسيده باشند که قاعدتا بايد  در گزارش حسابرس منعکس شوند . در اين صورت  ، حسابرسان بايد با کميته حسابرسي گفتگو کنند. شکي نيست که کميته هاي حسابرسي در مورد آمادگي واحد مورد رسيدگي  براي بروز چنين بحراني در هنگام توسعه ، پاسخ هائي را برايتان اماده کرده اند/!.

11-                        در حالي که شيوع« Coronavirus » خطرات حسابرسي راتشديد نموده است  ، حسابرسان بايد با مشارکت با کميته حسابرسي ، ارزش خود را به عنوان يک مشاور تجاري قابل اعتماد نشان دهند. به گزارش وال استريت ژورنال ، حسابرسان خارجي با مشترياني که در کشورهايي تحت تأثير تاج ويروس قرار دارند ، مي توانند کارهاي خود را دشوار يا حتي غيرممکن بدانند ، زيرا سفر به طور فزاينده اي مشکل ساز مي شود.

12-                        از انجا که مهمترين دارائي هاي موسسات حسابرسي « ثروت انساني يعني کارکنان آن مي باشند» ، هر يک از موسسه هاي حسابرسي موسوم به «Big Four » ، به دليل نگراني از سلامتي حسابرسان خود ، حداقل توصيه کرده اند که در صورت عدم لغو کامل آن ، سفر به سرزمين اصلي چين را ترک کنند. اين توصييه علاوه بر رهنودها و دستورالعمل هائي است که توسط دولتها صادر مي شود و همچنين هواپيمايي که پروازها را لغو مي کنند. اين بدان معني است که در واقع رفتن به محل شرکت ها  براي انجام کارهاي حسابرسي به يک گزاره ديسي تبديل شده است. در حالي که بخش عمده اي از حسابرسي مي تواند از راه دور انجام شود ، برخي ديگر  ، مانند شمارش موجودي عمومي ، به دليل معيارهاي حسابرسي خاص نياز به حضور فيزيکي دارند. اما اگر سفر به مکان استقرار آن موجودي ها با محدوديت همراه باشد  ، اين کار نمي تواند انجام شود ، به اين معني که گزارش حسابرسي « عليرغم استفاده از سايرروش ها در انبارگرداني  » جاي تامل دارد . اين امر باعث شده که شرکتها براي انجام خواسته حسابرسان راهي براي برآورده کردن الزامات بدون سفر به مناطق آسيب ديده ، در نظر بگيرند و يا گزارشات حسابرسي امسال با استفاده از ساير روش ها در مورد موجدي برداري پايان دورهصادر شود.سازمان بورس امريکا « بعنوان مرجع استاندارد گذار و مقام ناطر بازارسرمايه » در نظر دارد راهکار خاص نظير راهکاري که بمناسبت  خاطر طوفان مايکل در سال 2018 صادر کرد،  انجام دهد.

13-                         مديريت بنگاه ها به احتمال زياد بحث در مورد خطرات مربوط به مسافرت شغلي ، ارزيابي قابليت هاي کارمندان از راه دور را براي دوره هاي بالقوه طولاني شروع و  تعيين کرده است که آيا مي توان عمليات حساس کسب و کار را به مکان هاي مختلف منتقل کرد ، با توجه به وقفه در زنجيره تأمين و اطمينان از ارتباط دو طرفه موثر با کارمندان . با اين حال ، اينها فقط زير مجموعه اي از تأثيرات احتمالي هستند. حسابرسي داخلي در چنين شرايطي وظيفه دارد  عملکرد  مديريت را در باره  اختلالات احتمالي در سرويسهاي ذخيره داده هاي خارج از کشور ، چگونگي شيوع اين بيماري را که  بر رفتارهاي خريد مشتري تأثيرگذار است و همچنين  توانايي يا اختلال در ارائه خدمات فني به مشتريان را ارزيابي نمايد تا بتواند رهنمودهاي لازم به مديريت در باره خلاصي از اين مخمصه ارائه دهد.بسياري شرکتهاي فن آوري و خدماتي منجمله موسسات حسابرسي  امريکاي شمالي ارجاع کار به کارکنان را از طريق دور کاري با نطارت خاص« کنترل  IP رايانه کارکنان  » انجام مي دهند بطوريکه امکان دوزو کلک براي کارکنان از يراي از زير کاردر رفتن عملا وجودندارد .

نقش حسابرسان داخلي در بحران اخير:

1-    حسابرسي داخلي وظيفه دارد به سازمان خود در مورد فکر کردن فراتر از خطرات فوري مشاوره داده و در مورد هشدار اين خطرات ناشي از«  COVID-19 » همچون رادار عمل نمايد . بطور مشخص در مواقع بحراني  تهديدات سايبري و خطر تخريب شهرت شرکت دوچندان ميشود . بولتن انجمن حسابرسان داخلي « IIA» در مورد« COVID-19 «، که به تازگي منتشر شده است ، خاطرنشان ساخته  حتي در حاليکه سازمانها در مراحل اول تعيين اثرات احتمالي «کورونا- ويروس» در عملکرد خود قرار دارند ، يک خطر جانبي نيز در حال ظهور است - مهندسي اجتماعي در ميان بحران.» . در ادامه اين بولتن ، حملات فيشينگ به عنوان راهنمايي در مورد ويروس توصيف شده است.به همين ترتيب ، وجهه شرکت مي تواند تحت تأثير نحوه واکنش آن قرار گيرد. اخيراً يک دانشگاه بزرگ بخاطر پست اينستاگرام خود که « زنوفوبي يا تعصب عليه افراد ساير کشورها »  را واکنش هاي «عادي»  نسبت به نگراني فزاينده درباره گسترش« COVID-19 »ذکر کرده بود ، مورد انتقاد قرار گرفت.

2-    حسابرسان داخلي بايد به سازمان خود در مورد فکر کردن در مورد پيامدهاي بلند مدت اين بحران مشاوره بدهند زيرا  تأثير« COVID-19» بر روي عملکرد بنگاه و و کل اقتصاد به طور بالقوه ممکن است براي ماهها يا حتي سالها ادامه داشته باشد. سازمان ها بايد بررسي اينکه  چگونه يک اختلال گسترده مي تواند بر زنجيره هاي تأمين ، بهره وري ، پيش بيني رشد تجارت ، جريان پول ، انتظارات سود و موارد ديگر تأثير بگذارد را بصورت عاجل در دستورروز خودقراردهند.

3-    سازمان ها همچنين بايد برنامه هاي خودرا در باره  چگونگي مديريت گزينه هاي مختلف پس از همه گير شدن اين ويروس ، مانند سرعت زياد توليد براي پاسخ به تقاضاي تأخير ، تدوين نمايند . مشخص است مشاغلي که براي اولين بار پس از يک فاجعه طبيعي افتتاح مي شوند ، غالباً مشاغلي هستند که در دراز مدت به بهترين وجه خدمات مالي خود را صادر مي کنند.

4-    به نظارت و به روز کردن تفکر و يافته هاي خويش  ادامه دهيد. خطرات در حال ظهور ، به لحاظ ماهيت ، غيرقابل پيش بيني هستند. مديريت و حسابرسي داخلي بايد بطور مداوم آنچه را که در داخل و خارج از سازمان اتفاق مي افتد نظارت و در ايجاد تفييرات چابک عمل کنند . حسابرسي داخلي براي کمک به مديريت در برقراري اين ارتباط از موقعيت مناسبي برخوردار است.

5-    هر يک از موارد ياد شده فوق متاثر  از يک مفهوم مرکزي است که به سادگي و فصاحت توسط مدير اجرايي بلند مدت حسابرسي (CAE) بيان ميشود. اين مفهوم صراحت دارد که «بزرگترين کمک حسابرسي داخلي صرف سؤال «چگونه مي توانيم کمک کنيم؟» مي شود. اين کمک حسابرسي داخلي مي تواند به اشکال مختلفي صورت گيرد بطوريکه  حسابرسي داخلي عينيت ، چشم انداز ، روند و موقعيت منحصر به فرد را در يک سازمان به ارمغان مي آورد. براي اينکه شما بعنوان حسابرس داخلي بتوانيد مؤثر و قابل اعتماد باشيد ، نخست  بايد وظيفه اصلي و اهداف سازمان خودرا شناخته  تا خطراتي که اين وظايف و اهداف را تهديد مي کند را  پيش بيني و درک نمائيد بنابراين درک مفهومي استراتژي و عمليات سازمان براي ديدن کامل چشم انداز ريسک ضروري است.در حال حاضر که بحران يکباره دهان باز کرده همه در صدد يافتن راهکاري براي مديريت ريسک در مورد بيماري همه گير مانند« COVID-19 » هستند و بنظر مي رسد هيچ گونه سوالي يا ترديدي توسط CAE در مورد ايفاي نقش هاي فعال و پرمحتوا در برنامه ها و اقدامات سازمان آنها صورت نگرفته است . به طوريکه هيئت مديره شرکت ها نگران توانايي سازمانهاي خود در شناسايي موفقيت آميز خطرات غيرمستقيم و غيرعادي هستند.

6-     حسابرسي داخلي بايد اين اطمينان را به مديريت در  شرکتهاي موفقي که فرهنگ سازماني آنها همکاري در سراسر سازمان را براي توسعه برنامه هاي تجاري سازگار با اختلالات بازار مانند اپيدمي

7-    « COVID-19 » ترغيب مي کند، ارائه نمايد.

8-     برخي ممکن است سقوط در بازارها ، پوشش خبري مداوم و وسواس رسانه هاي اجتماعي با «COVID-19 » را يک واکنش بيش از حد بدانند. اما حتي اگر اپيدمي موجود باشد و تأثيرات اقتصادي موقتي و خفيف باشد ، اين شيوع فرصتي را براي بررسي توانمندي هاي شرکت ها  ، تقويت برنامه هاي آنها  براي مديريت هرگونه بحران مهم ، و موقعيت حسابرسي داخلي به عنوان يک شريک و مشاور قابل اعتماد فراهم مي کند.

7- اپيدمي کورون ويروس در حال گسترش  است ، تمرکز شديد موضوعي که غالباً از آن غافل مي شود سازمانها - تداوم تجارت و فاجعه آمادگي عدم قطعيت در مورد دامنه و مدت زمان همه گير فعلي در حال حاضر اثر مي گذارد – سازمانها بايد  ارزيابي مجدد سفرهاي الزامي و راهکارهاي جايگزيني آنرا باپتانسيل تأثيرگذاري بر زنجيره هاي تأمين ، بهره‌وري ، و روابط با اشخاص ثالث « طرف هاي تجاري» را در دستورروز قرار دهند مديران  حسابرسي داخلي بايد براي بررسي و توصيه لازم جهت  به روزرساني هاي همه گير ، آمادگي فاجعه ، وبرنامه هاي ادامه کارحتي در حاليکه سازمانها در اولين مراحل تعيين تأثيرات احتمالي تاج خروجي در عملکرد خود قرار دارند ، را مرتبا روزآمد نمايند.

9-    مهندسي اجتماعي در شرايط بحراني ، ريسک فرعي در حال ظهور است. مجرمان سايبري از نگراني فزاينده نسبت به اپيدمي ويروس کرونا استفاده کرده و با ارسال  ويروس کشنده ايميل هاي بدافزار بصورت راهنمايي درباره ويروس وپيوست هاي نامه الکترونيکي که حاوي اطلاعاتي براي محافظت در برابر انتشار ويروس است، بدافزارهايخاصي را در شبکه فن آوري شرکت ها جاسازي مي نمايند.  سازمان ها بايد ساختارهاي  خود را از طريق پروتکل ها و شيوه هاي دفاع در برابر مهندسي اجتماعي مانند فيشينگ ، بهانه و طعمه بهبود بخشند.

10-                        حسابرسان داخلي بايد اطمينان کسب نماند که سازمان متبوع انها در شرايط تداوم بحران  چقدر قادر به انجام نسخه هاي دستي از فعاليت هاي خودکار مهم اقتصادي است؟ و ايا فرم ها و دفترچه راهنما براي اين شرايط موجود است و ايا کارکنان اموزش لازم و خاص براي انجام کارهاي خود با اين فرم ها و دفترجه هاي راهنما  را دارند؟

9- در صورت ايجاد هرگونه محدوديت در دسترسي به  عدم دسترسي به اينترنت يا تلفن همراه ، کدام  موانع يا محدوديت براي اهداف تجاري سازمان فراهم خواد شد ؟

10-آيا کارکنان شرکت آموزش لازم ديده اند که در صورت بروز يک فاجعه طبيعي چه کاري بايد انجام دهند

11- آيا مرکز داده هاي شازمان «Cloud »  قادر به اجراي "چراغ روشن" در صورتيکه هيچيک از کارکنان قادر به حضور قيزيکي براي طولاني مدت نباشند ، است ؟

12- چه فرايندها يا فعاليتهاي مهم براي مشاغل قابل انتقال به يک مکان جايگزين قابل نطارت  وجوددارد ؟ پيامدهاي مبتني بر زمان يا مدت اي انتقال بررسي شده است ؟

13-شيوه ها ، خط مشي ها و آموزش سازمان شما براي مقابله با مهندسي اجتماعي  تهديدات اجتماعي چيست؟ و چگونه عمل خواهند کرد.آيا اين شيوه نامه ها به کارکنان  ابلاغ  و اجباري شده است؟ . آيا کليه سطوح کارمندان  شرکت در مورد تهديد مهندسي اجتماعي توجيه شده اند؟

14-  کدام سيستم ها و فرايندها به ويژه در مهندسي اجتماعي آسيب پذير هستند؟ کدام فرايندهاي اصلي تجارت ممکن است تحت تأثير قرار بگيرند؟

15-آيا برنامه اي براي حسابرسي مناطق آسيب پذير خاص سازمان خود،  نظير تغيير ساعات کار و يا تغيير نوبت هاي کاري « مشابه طرح هاي اقماري کاري در پروژ هاي نفت و پتروشيمي در جنوب کشور»  در مهندسي اجتماعي داريد؟

16- بخش فناوري اطلاعات سازمان چه آزمايشاتي را در رابطه با زمينه هاي آسيب پذيري خاص مهندسي اجتماعي انجام مي دهد؟

منابع :

​1- In the Face of the Coronavirus, Internal Auditors Must Do More Than Don Mask published by: InternalAuditor(IIA)

2- -Coronavirus Could Impact External Audits published by- NSSCPA Journal