نبض ضعيف تقاضا
معاملات بازار سهام در روز دوشنبه با افت اندک شاخص بورس خاتمه يافت. در اين روز تقابل تقريبا يکسان عرضه و تقاضا حتي درميان نمادهاي شاخص‌ساز بازار سهام سبب شد تا دماسنج بورس در طول اين مدت تغييرات چنداني را شاهد نباشد. بر اين اساس داد و ستدهاي بيست و سومين روز از اسفندماه سال‌جاري در حالي خاتمه يافت که افت ۰۴/ ۰درصدي ميانگين وزني قيمت‌ها منجر به کاهش حدودا ۶۰۰ واحدي شاخص بورس شد و در نهايت آن را به سطح يک‌ميليون و ۳۳۴هزار واحدي رساند، در مقابل اين شاخص نماگر هموزن اما به ميزان ۰۶/ ۰رشد کرد که آن‌هم اگر به حجم معاملات و تغييرات قيمت نمادهاي کوچک بازار نگاهي بيندازيم خواهيم ديد که به دليل اندک‌بودن تغييرات يادشده قابل چشم‌پوشي است، از اين‌رو نمي‌توان گفت که به مانند بسياري از روزهاي معاملاتي در سال‌جاري نوعي از واگرايي ميان تحرکات قيمتي نمادهاي مختلف صورت‌گرفته است. علاوه‌بر اين‌ها خالص خريد حقيقي که در هفته گذشته تا حد قابل‌توجهي نسبت به هفته‌هاي قبل از آن بهبود يافته بود، مجددا رو به منفي شده گذاشته است. عملکرد روز گذشته بازار سهام در شرايطي خاتمه يافته گه ارزش معاملات خرد در آن مجددا به زير دو‌هزار ميليارد‌تومان کاهش يافته و حقيقيها نيز بيش از آنکه دارايي خود را وارد بازار سهام کرده باشند از آن کوچ کرده‌اند. بررسي دقيق‌تر تحولات بازار سهام و مقايسه آن با روزهاي گذشته حکايت از آن دارد که بازار سهام نه فقط در روزهاي جاري احتمال تضعيف عرضه و تقاضا را دارد بلکه در بيشتر سال‌هاي گذشته نيز چنين الگويي را از خود به نمايش گذاشته است. اينطور که به‌نظر مي‌رسد بازار در روزهاي اخير و احتمالا ساير روزهاي پاياني سال، الگويي مشابه را از خود به نمايش مي‌گذارد.
بازار؛ چرا و چگونه؟
همان‌طور که بارها در گزارش‌هاي پيشين مورد‌توجه قرار گرفته آنچه که در سال‌هاي ۹۸ و ۹۹ در بازار سهام رخ داد يک اتفاق غيرمنتظره بوده است. غيرمنتظره به اين معنا که افزايش نقدينگي در طول ساليان قبل از آن و کاهش چشمگير جريان ورود ارز به داخل کشور سبب شده بود تا در آن سال‌ها بازار با عواقب ورود جدي پول حقيقي و يا اشخاص حقوقي به بازار سهام همراه باشد؛ پولي که در واقع ناشي از افزايش تقاضا براي در امان ماندن از شر تورم و کاهش ارزش دارايي بود و مي‌توانست به هر بازاري که راه پيدا مي‌‌‌‌‌‌‌کرد در سر راه خود بهاي هر نوع دارايي را بالا ببرد. در آن سال‌ها تقاضا در بازار به حدي بالا رفته بود که در پايان نيم سال‌اول و نه در پايان سال‌هاي يادشده خبري از افزايش عرضه به واسطه تسويه اعتبار کار‌گزاري‌ها نبود، در واقع همين تقاضا بود که سبب مي‌شد تا بازار با افزايش عرضه سرمايه‌گذاران حقيقي در پايان سال‌مواجه نشود و سرمايه‌گذاراني هم که در پايان سال‌اقدام به فروش سهام خود مي‌کردند در مقابل آن ميزان از تقاضا اصلا به چشم نيايند. اين در حالي است که اگر اين چند سال‌اخير و شرايط غير معمول رخ داده در بازار سهام را در نظر نگيريم، بورس در بيشتر سال‌هاي عادي شاهد پايان سال‌هايي ضعيف بوده است. بررسي سابقه تاريخي بورس تهران حکايت از آن دارد که روزهاي پاياني اسفندماه سهامداران در بيشتر موارد شاهد کاهش ارزش معاملات و حتي افزايش نسبي عرضه‌ها بوده‌اند، در مقابل در بيشتر مواقع روزهاي آغازين سال‌هاي گذشته روزهاي خوبي براي بازار سهام بوده است. آن دسته از فعالان بازار که به هر دليلي در هفته‌هاي واپسين سال‌براي خريد دست نگه مي‌داشتند در روزهاي بعد از آن به‌خصوص در خلال روزهاي به اصطلاح «بين‌التعطيلين» پول خود را به چرخه معاملات باز‌مي‌گرداندند. علاوه‌بر اين‌ها در همين مدت فروشندگان نيز از عرضه‌ها مي‌کاستند، در واقع روزهاي پاياني سال‌روزهايي بود که سرمايه‌گذاران خرد بازار براي تعيين‌تکليف اعتبارات اخذ شده در بازار طول اقدام به فروش سهام خود مي‌کردند، شرکت‌هاي فعال در بازار سهام نيز به دلايل مختلفي نظير پاسخگويي به تعهدات پايان سال‌و ساير نيازهاي خود به فروش سهام شدت مي‌بخشيدند و همين امر باعث مي‌شد تا فشاري مضاعف به بازار وارد شود.
همانند قديم؟
نگاهي دقيق به تشابه موجود ميان روزهاي پاياني سال۱۴۰۰ و سال‌هاي قبل از صعود قيمت ارز يعني قبل از ۹۷ حکايت از آن دارد که بورس در حال بازگشت به رويه‌هاي قبلي است. بازار سهام در شرايطي به آخرين روز معاملات سال‌جاري نزديک مي‌شود که ارزش معاملات مجددا رو به کاهش گذاشته و تقاضا براي خريد سهام روندي نزولي را مي‌پيمايد، با اين‌حال نبايد اين نکته را هم از نظر دور داشت که به رقم افزايش تشابه ميان سال‌هاي موردبحث نمي‌توان شرايط را هم با آن زمان کاملا مشابه دانست. براي مثال سرمايه‌گذاران در بورس و فرابورس ديگر مشکل سال‌هاي قبل را درخصوص تسويه اعتبار کار‌گزاري‌ها ندارد. همين امر باعث مي‌شود تا افت شاخص در روزهاي پيش‌رو چندان کاهشي نباشد. اين در حالي است که درصد تغييرات شاخص‌ها در روزهاي پاياني سال‌هاي قبل مي‌توانست زياد باشد. البته در سال‌جاري يک عامل نيز وجود دارد که در مقايسه با آن سال‌ها بيشتر خود نمايي کرده و در طول سال۱۴۰۰ نيز تا توانسته دست سرمايه‌گذاران را در حنا گذاشته است. آن عامل چيزي نيست جز معطل ماندن مذاکرات هسته‌اي و قصه بي‌پايان برجام که البته در روزهاي اخير با استراحت بازارهاي جهاني هم همسو شده است، بنابراين رخوت نسبي معاملات در وضعيت فعلي از لحاظ محتوايي و علّي چندان با سال‌هاي قبل مشابه نيست. هم‌اکنون چند عامل مهم وجود دارد که از انگيزه خريداران براي روزهاي پاياني سال‌مي‌کاهد.
سرنوشت نامعلوم برجام
نخستين عاملي که مي‌توان آن را بر وضعيت فعلي بازار سهام موثر دانست توقف مذاکرات اتمي ميان ايران و قدرت‌هاي بين‌المللي است. اين عامل به‌رغم کاهش انتظارات منفي درخصوص نوسانات قيمت ارز همچنان بر سمت و سوي بازار و تصميم‌گيري فعالان آن اثر بسزايي دارد، دليل آن هم اين است که هر نوع دست يابي به توافق که مورد قبول طرفين باشد مي‌تواند از ريسک‌هاي سياسي موثر بر اقتصاد ايران بکاهد، زمينه را براي افزايش سرمايه‌گذاري در ايران فراهم، مبادلات با شرکت‌ها و کشورهاي خارجي را تسهيل و شر هزينه‌هاي دورزدن تحريم را از سر اقتصاد کشور کم کند. در گزارش‌هاي قبلي نيز به اين موضوع مفصلا پرداخته شده است که بازار در وضعيت فعلي از دو جهت تحت‌تاثير گشايش احتمالي قرار خواهد گرفت. نخست آنکه شرکت‌هاي ريالي بازار به‌سرعت مي‌توانند با بهبود ارتباطات بين‌المللي کشور از تکنولوژي و ارتباط مالي با ساير کشورها بهره ببرند و دوم اينکه با کاهش هزينه‌هاي تحريم و از ميان رفتن هزينه‌هاي تحريم شرايط براي افزايش سودآوري کاموديتي‌محورها فراهم مي‌شود. در روزهاي گذشته با بالا گرفتن جنگ روسيه در اوکراين آينده مذاکرات که گفته مي‌شود در مرحله پاياني قرار گرفته در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته است. گفته مي‌شود که با توجه به مشخص نبودن آينده اين جنگ و گره خوردن احتمالي توافق هسته‌اي بازار در تلاش است تا براي رسيدن به‌موقعيتي امن‌تر و معامله در شرايط عدم‌اطمينان بيشتر فعلا دست‌نگه دارد. چنين امري قاعدتا سبب خواهد شد تا در روزهاي پيش‌رو يا حتي در روزهاي نخست معاملات در سال۱۴۰۱ جو نا اطميناني در بازار ادامه پيدا کند.
استراحت در بازار جهاني
عامل ديگري که بازار را دست به نقد نگه داشته و از انگيزه سرمايه‌گذاري در آن کاسته است افتادن قيمت‌هاي جهاني به سراشيبي استراحت در روزهاي اخير است. اين عامل در شرايطي رقم مي‌خورد که به سبب بي‌اعتمادي فعالان بازار سهام به آينده پيش‌رو افزايش قيمت‌ها چندان با هيجان دنبال نشده و افزايش بهاي کاموديتي و تاثير آن بر قيمت سهام در بازار داخلي چندان پر رنگ نبوده است. اين در حالي است که همين بي‌اعتمادي مي‌تواند سبب شود که بازار نوسان‌هاي منفي را با شدت بيشتري پاسخ دهد. به‌نظر مي‌آيد که بخشي از احتياط کنوني بازار نيز به همين دليل بوده است، با اين‌حال نبايد از نظر دور داشت که با توجه به افزايش ارزش معاملات در هفته‌هاي اخير و گذر شاخص‌کل بورس از يک کانال نزولي حدود ۹ماهه را نمي‌توان در تحليل کنوني ناديده گرفت. بازار سهام در شرايطي روزهاي پيش‌رو را سپري خواهد کرد که با رشد ارزش معاملات خرد در روزهاي اخير و ورود شاخص به يک محدوده ديگر، احتمالا هر نوع کاهشي واکنش به سطح يادشده خواهد بود و بازار احتمالا مي‌تواند در حرکت‌هاي‌هاي خود در سال‌آتي به محدوده‌هاي بالاتر را براي قيمت سهام کوچ کند.
احتياط مردم
اما عامل آخر که در شرايط کنوني مي‌تواند بر بازار سهام و فعالان آن اثرگذار باشد اين است که به‌طور سنتي برخي از فعالان بازار در روزهاي پاياني سال‌درصدد نقد کردن دارايي‌هاي خود برمي‌آيند تا پس از آن مجددا در سال‌نو به چرخه معاملات بازگردند. به هر روي اين افراد نيز ممکن است در روزهاي پاياني سال‌فروشنده باشند. در روزي که شاخص‌کل بورس تهران با افت ۰۴/ ۰درصدي مواجه شد، از ۳۲۶ نماد معامله‌شده، قيمت پاياني ۱۳۶ سهم (۴۲ درصد) مثبت بود و در مقابل ۱۷۰ سهم (۵۲ درصد) در سطوح منفي دادوستد شدند. در اين بازار ۲۴ نماد (۷ درصد) صف خريدي به ارزش ۴۱ ميليارد‌تومان تشکيل دادند، اما در مقابل شاهد شکل‌‌‌‌‌‌‌گيري صف‌فروش در ۱۲ نماد بورسي (۴درصد) به ارزش ۳۶ ميليارد‌تومان بوديم.
در اين روز ارزش معاملات خرد با عقبگرد به زير ۲۰۰۰ميليارد‌تومان به محدوده ۱۸۳۴ميليارد‌تومان رسيد. خالص تغيير مالکيت طي اين روز از جانب حقيقيها به حقوقي‌‌‌‌‌‌‌ها ۲۱۴ ميليارد‌تومان بود. بر اين اساس در پايان معاملات روز دوشنبه فرآورده‌هاي نفتي، محصولات شيميايي و بانک‌ها بيشترين خروج پول حقيقي را داشتند.