رشد اقتصادي تحت‌تاثير عقبگرد توليدات نفتي و صنعتي، منفي شد. بر اساس گزارش مرکز آمار، داده‌هاي رشد اقتصادي مربوط به ۹ ماه ابتدايي سال گذشته حاکي از اين است که محصول ناخالص داخلي به قيمت ثابت سال ۱۳۹۰ در بازه مذکور به ۳/ ۵۴۱ هزار ميليارد تومان با احتساب نفت و ۳/ ۴۳۰ هزار ميليارد تومان بدون احتساب نفت رسيده است. اين ارقام در قياس با بازه مشابه سال ۹۶، دچار عقبگرد شده‌اند. به اين ترتيب، رشد اقتصادي ۹ ماهه در سال گذشته، معادل منفي ۸/ ۳ درصد با نفت و منفي ۹/ ۱ درصد بدون نفت خواهد بود. اگر فرض شود که در زمستان ۹۷، سطح توليد در همان سطح پاييز باقي بماند، ميزان رشد اقتصادي سال ۹۷ به حدود منفي ۵/ ۵ درصد نزول خواهد کرد.

افت کم‌سابقه در توليد نفت

مرکز آمار چکيده‌اي از داده‌هاي مربوط به رشد اقتصادي را منتشر کرد و همچنان، گزارش تفصيلي و جزئيات داده‌ها در دسترس نيست. اما با توجه به اعداد ارائه شده و در دسترس بودن داده‌هاي ۶ ماهه در سايت اين مرکز، مي‌توان ميزان توليد محصول ناخالص داخلي در فصل سوم سال ۹۷ را به دست آورد. بر اين اساس، محاسبات انجام شده حاکي از اين است که محصول ناخالص داخلي در پاييز معادل ۴/ ۱۶۷ هزار ميليارد تومان بوده است. اين عدد در قياس با محصول ناخالص داخلي توليد شده در پاييز ۹۶، دچار عقبگرد ۱۲ درصدي شده است. به نوعي رشد نقطه‌ به نقطه اقتصادي در پاييز ۹۷، منفي ۱۲ درصد است. اگر ميزان محصول ناخالص داخلي در پاييز نسبت به تابستان سال ۹۷، مقايسه شود، ميزان افت توليد معادل ۱/ ۱۲ درصد خواهد بود. اگر نفت را از محاسبات کنار بگذاريم، ميزان افت تا ۶ درصد تعديل مي‌شود. اين مساله نشان مي‌دهد که نيمي از عقبگرد رخ‌داده در توليد، مربوط به محدوديت‌هاي ايجاد شده در صنعت نفت کشور است. تحريم‌هاي نفتي شديد از آبان ماه سال گذشته از سوي آمريکا برصنعت نفت ايران اعمال شد. داده‌ها نشان مي‌دهند که محصول ناخالص داخلي در بخش نفت، در فصل پاييز به حدود ۲۷ هزار ميليارد تومان رسيده است. اين سطح، در قياس با تمامي فصول دهه ۹۰ کمتر است. در تحريم قبلي، کمترين سطح توليد ناخالص داخلي بخش نفت در يک فصل، به ۹/ ۲۷ هزار ميليارد تومان مي‌رسيد. اين مساله نشان مي‌دهد که فشار نفتي بر توليد کشور به ميزان کم‌سابقه‌اي رسيده است. محصول ناخالص داخلي بخش نفت در پاييز ۹۷ نسبت به پاييز ۹۶ بيش از ۳۳ درصد افت را نشان مي‌دهد، يعني نزديک به يک سوم از توليدات نفتي از دست رفته است.

ناپديد شدن يک پنجم توليد صنعتي

عقبگرد بخش نفت که زيرمجموعه بخش صنعت محسوب مي‌شود، باعث از دست رفتن کسر قابل توجهي از توليدات بخش صنعتشده است. گروه صنعت متشکل از «معدن»، «استخراج نفت و گاز طبيعي»، «ساير معادن»، «صنعت»، «تامين آب، برق و گازطبيعي» و «ساختمان» مي‌شود. رشد ۹ ماهه گروه صنعت، نسبت به گروه‌هاي کشاورزي و خدمات، منفي‌تر و برابر با منفي ۹/ ۷ درصد نسبت به ۹ ماهه سال ۹۶ بوده است. اگر از نگاه نقطه به نقطه و فصلي بررسي شود، عقبگرد گروه صنعت، بيشتر روشن خواهد شد. محصول ناخالص داخلي گروه صنعت در پاييز ۹۷، در حدود ۴/ ۶۵ هزار ميليارد تومان بوده است که اين رقم در قياس با پاييز سال قبلش، ۵/ ۲۱ درصد کمتر است. از اين رو، يک پنجم از ميزان توليدات صنعتي اقتصاد ايران در پاييز ۹۶، در پاييز ۹۷ وجود نداشته است. همچنان آماري از زيرمجموعه‌هاي گروه صنعت در دسترس نيست که مي‌تواند موضوعي براي بررسي در گزارش‌هاي آتي باشد. گروه ديگري که در بازه ۹ ماهه، عقبگرد در توليد محصول را به‌جا گذاشته است، گروه کشاورزي است. در ۹ ماه نخست سال ۹۷، رشته فعاليت‌هاي گروه کشاورزي معادل ۱/ ۲ درصد نسبت به دوره مشابه سال قبلش، رشد منفي داشته است. اين گروه شامل زيربخش‌هاي زراعت و باغداري، دامداري، جنگل‌داري و ماهيگيري مي‌شود. ميزان محصول ناخالص داخلي در پاييز سال قبل به حدود ۷/ ۱۳ هزار ميليارد تومان رسيده است. اين عدد نسبت به تابستان با رشد جزئي مواجه بوده اما نسبت به پاييز سال ۹۶، افت ۴/ ۱ درصدي را نشان مي‌دهد.

حفظ حدودي سطح توليد خدمات

تنها بخشي که در بازه ۹ ماهه ۹۷، رشد مثبت را ثبت کرد، بخش خدمات است. ميزان رشد توليدات در بخش خدمات در ۳ فصل ابتدايي سال گذشته، معادل ۶/ ۰ درصد گزارش شده است. محاسبات نشان مي‌دهد ميزان محصول ناخالص داخلي بخش خدمات در فصل پاييز سال قبل، معادل ۱/ ۸۹ هزار ميليارد تومان بوده است. بخش خدمات اگرچه نسبت به کشاورزي و صنعت در مجموع ۹ ماه، رشد کرده است، اما در فصل پاييز با افت توليد مواجه شده است که مي‌تواند منجر به رشد منفي در کل سال ۹۷ شود. اگر نسبت به پاييز ۹۶ مقايسه انجام شود، ميزان محصول ناخالص داخلي پاييز سال قبل، ۷/ ۲ درصد کمتر شده است. اما سطح توليد بخش خدمات، برخلاف گروه صنعت همچنان در وضعيت قابل‌قبولي به سر مي‌برد. بخش خدمات شامل حمل‌ونقل، انبارداري، پست، اطلاعات و ارتباطات، فعاليت‌هاي مالي و بيمه، عمده و خرده‌فروشي، فعاليت‌هاي خدماتي مربوط به تامين جا و غذا، مستغلات، کرايه و خدمات کسب‌و‌کار و دامپزشکي، اداره امور عمومي و خدمات شهري، آموزش، سلامت و... مي‌شود.

تغيير نقش گروه‌ها در توليد

در فصل پاييز ۹۷، به دليل افت شديد بخش نفت و صنعت، سهم صنعت در توليد ناخالص داخلي فصلي، به کمتر از ۴۰ درصد رسيد. اتفاقي که حداقل در فصول سال‌هاي دهه ۹۰ سابقه ندارد. سهم صنعت در پاييز سال ۹۶، در توليد ناخالص داخلي معادل ۸/ ۴۳ درصد بود اما در پاييز ۹۷ به ۱/ ۳۹ درصد نزول کرد. در مقابل سهم دو گروه کشاورزي و خدمات در محصول ناخالص داخلي رشد کرد. سهم توليدات خدماتي در توليد ناخالص داخلي به ۳/ ۵۳ درصد رسيد که اين عدد نيز در طول فصول سال‌هاي دهه ۹۰ بي‌سابقه است. هيچ گاه سهم خدمات از ۵۲ درصد فراتر نرفته بود. اگرچه در اغلب کشورهاي صنعتي، سهم بخش خدمات بيش از ۷۰ درصد توليد ملي است و شموليت اين موضوع به حدي است که به‌عنوان معياري از توسعه‌يافتگي کشورها شمرده مي‌شود، اما رشد بخش خدمات در فصل پاييز ۹۷ در ايران، بيش از هر چيز به علت افت توليدات نفتي بوده است.