کاهش اعتماد سرمايه‌گذاران به سهام
روز گذشته ارزش معاملات خرد سهام به زحمت از سطوح ۲۵۰ ميليارد توماني عبور کرد. اين در حالي است که در دو ماه ابتدايي سال پاييز، ميانگين روزانه ارزش معاملات حدود يک‌هزار ميليارد تومان بود. به‌نظر مي‌رسد تداوم عدم قطعيت‌ها در فضاي اقتصادي و سياسي کشور، سبب شده است که معامله‌گران با نااطميناني نسبت به شرايط آتي بازار، فعاليتي محتاطانه در پيش بگيرند و ريسک‌گريز شوند. در اين شرايط تنها برخي صنايع کوچک و متوسط بازار به مکاني براي نوسان‌گيري روزانه مبدل شده‌اند. اين عدم قطعيت‌ها از يکسو به روند قيمتي در بازارهاي جهاني بازمي‌گردد و از سوي ديگر به مباحث مربوط به برجام و بازگشت تحريم‌ها. کاهش نرخ دلار نيز با تصوري نادرست از سوي معامله‌گران، بر شدت نگراني‌ها افزوده است. هر چند بررسي‌ها نشان از اصلاح به مراتب کمتر بازار سهام در مقايسه با بازارهاي رقيب از جمله بازار ارز دارد، اما واقعيت اين است که اصلاح‌هاي پي‌در‌پي قيمت سهام از ميانه مهرماه تاکنون سبب شده است تا از اعتماد صاحبان سرمايه نسبت به سرمايه‌گذاري در بازار سهام کاسته شود. با اين حال تجربه تاريخي نشان داده است که بورس در نهايت مسير خود را بر مبناي متغيرهاي بنيادي پيدا مي‌کند. به عبارتي ديگر انتظار مي‌رود بار ديگر با بروز نشانه‌هاي مثبت، اعتماد سرمايه‌گذاران نيز باز‌‌گردد.
معماي نرخ دلار
يکي از ديگر عواملي که اين روزها سبب نگراني بورس‌بازان شده است، روند کاهشي نرخ دلار در بازار آزاد است. شرايطي که سبب شده است تا برخي فعالان بورسي نسبت به آينده شرکت‌هاي سهامي به‌ويژه شرکت‌هاي صادرکننده هراسان شوند. در اين ميان اما بايد توجه داشت ارز صادراتي شرکت‌هاي سهامي بر مبناي دلار نيمايي قيمت‌گذاري شده و ارتباطي با نرخ بازار آزاد ندارد. طي روزهاي اخير نيز با وجود افت پرشتاب نرخ دلار در بازار آزاد، نرخ نيما نه‌تنها کاهشي نداشته، بلکه با توجه به الزامات بودجه‌اي، انتظار براي رشد آن نيز وجود دارد. به بياني ديگر با توجه به آثار تحريم‌ها و افت قيمت‌هاي جهاني نفت، ضرورت نرخ‌هاي تسعير بالاتر ارز در سامانه نيما از محل تبديل درآمدهاي صادراتي بيش از گذشته احساس مي‌شود. در عين حال با کاهش فاصله قيمتي نرخ دلار آزاد و نيمايي، انتظار براي يکي شدن اين دو نرخ تقويت شده است که مي‌تواند تعديل مثبتي براي فروش شرکت‌هاي بورسي باشد. بنابراين به‌نظر مي‌رسد مجموع تحولات فعلي ارزي، نه‌تنها تهديدي براي بورس تهران به‌شمار نمي‌آيد، بلکه علاوه بر افزايش سودآوري شرکت‌ها، شانس بازار سهام براي جذب سرمايه‌هاي خرد و کلان را (با توجه به سرکوب بازارهاي موازي) افزايش مي‌دهد.
نقش تحريم‌ها در صادرات شرکت‌ها
از ۱۳ آبان ماه، به‌طور رسمي دور دوم تحريم‌ها آمريکا عليه ايران آغاز شد. تبعات جدي تحريم‌ها بر فروش شرکت‌هاي بورسي بر کسي پوشيده نيست. در اين شرايط با وجود افزايش انگيزه دلاري شرکت‌ها براي صادرات، اما تحريم‌ها به‌عنوان مانعي در برابر صادرات خودنمايي مي‌کنند. با اين حال مي‌توان انتظار داشت بار ديگر انگيزه‌هاي اقتصادي بر محدوديت‌هاي سياسي موجود غلبه کرده و تا حدودي شرايط نگران‌کننده فعلي را تلطيف کند. در اين‌خصوص بار ديگر نگاه فعالان بازار به گزارش‌هاي ماهانه شرکت‌ها دوخته شده است. گزارش‌هايي که مي‌تواند ديدي روشن درخصوص روند فروش شرکت‌هاي صادراتي در دوره پساتحريم به معامله‌گران ارائه دهد.
بوي بهبود از بازارهاي جهاني؟
مدت‌هاست تنش‌هاي تجاري ميان دو قدرت اقتصادي جهان يعني چين و آمريکا، روند بي‌ثباتي بر بازارهاي جهاني حاکم کرده است. در کنار اين موضوع قديمي، مباحث مربوط به احتمال رکود در اقتصاد جهاني، فشاري مضاعف بر قيمت‌ها وارد کرده است. در هفته‌هاي اخير، تفاضل نرخ‌هاي بهره اوراق قرضه دولتي دو و سه ساله با اوراق پنج ساله در ايالات متحده آمريکا براي اولين‌بار از بهار سال ۲۰۰۷ تاکنون منفي شد. اين اتفاق که از آن به‌عنوان وارونگي منحني نرخ بهره (Inversion) ياد مي‌شود، معمولا نشانه آن است که فعالان اقتصادي نسبت به قرض گرفتن به منظور سرمايه‌گذاري و مصرف در بلندمدت بدبين هستند. از اين‌رو از آن به‌عنوان يک نشانه و هشدار رکود ياد مي‌کنند. درخصوص موارد مذکور اما توجه به نکاتي چند حائز اهميت است.
هر‌چند قيمت کاموديتي‌ها در هفته‌هاي اخير با اصلاح جدي مواجه شده است اما در حال‌حاضر نشانه‌هاي بيشتري از کاهش تنش وجنگ تعرفه‌اي ميان چين و آمريکا در حال بروز است. به اين ترتيب پس از کاهش تعرفه واردات خودرو و قطعات آمريکايي از ۴۰ درصد به ۱۵ درصد در روز جمعه، حال بزرگ‌ترين شرکت تجاري خريدار نفت چين يونيپک که زيرمجموعه Sinopec است، گفته از اين هفته شروع به خريد نفت از آمريکا خواهد کرد.
به علاوه گروهي از کارشناسان به نقش عوامل بنيادين بازارهاي جهاني اشاره دارند و معتقدند کاهش موجودي انبارها در کنار متعادل بودن رشد تقاضا مانعي در برابر ريزش بيشتر قيمت‌هاست.
در چين نيز انتشار آمار تورم بخش مسکن در نوامبر ۲۰۱۸، رقم ۳/ ۹ درصدي را نشان داد که بالاترين سطح در ۱۵ ماه اخير بود. رشد شاخص قيمت مسکن چين، ضمن تحريک تقاضاي چيني‌ها به سرمايه‌گذاري در اين بخش، بهبود تامين مالي شرکت‌هاي ساختماني و در نتيجه افزايش مصرف کاموديتي‌ها همچون فولاد، آلومينيوم و مس را به دنبال خواهد داشت که خود محرکي براي رشد قيمتفلزات است. به اين ترتيب هر چند پيش‌بيني روند آتي بازارهاي جهاني، کاري سخت و پيچيده است اما تا به اينجاي کار، کفه ترازو به سمت عوامل مثبت سنگيني مي‌کند.
معاملات از دريچه صنايع
در روزي که شاخص کل حدود ۵/ ۰ درصد عقب نشست، متوسط قيمت در ۲۵ صنعت از صنايع ۳۸گانه بورس تهران کاهش يافت. نکته جالب توجه در افت عمومي شاخص‌هاي صنايع در روز گذشته، شدت فشار عرضه بر قيمت سهام شرکت‌هاي خودرويي و بانکي بود که بر شاخص نيز اثر منفي قابل ملاحظه‌اي به ثبت رساند؛ به‌طوري که پس از افت ۷۵/ ۲ درصدي شاخص لاستيک‌سازان در پايان معاملات ديروز، متوسط قيمت در گروه خودرو و بانک به ترتيب با کاهش ۷/ ۲ و ۱/ ۲ درصد رقم خورد و اين دو صنعت را در رتبه‌هاي دوم و سوم فهرست بيشترين افت روزانه شاخص صنايع نشاند. همچون روزهاي قبل، توازن تقاضا و عرضه در اين گروه‌ها به تدريج بر هم خورد و عرضه رفته‌رفته بر تقاضا غلبه يافت و موجب شد تا ميزان افت قيمت در دقايق پاياني به ميزان حداکثري خود نزديک شود. با اين حال بيشترين گردش نقدينگي در اين روز منفي، از آن دو گروه مذکور شد. به‌طوري که حدود نيمي از حجم دادوستدهاي انجام شده در بازار روز شنبه، در نمادهاي زيرمجموعه خودرويي و بانکي خلاصه شد.
قيمت سهام زيرمجموعه گروه‌هاي اصلي بازار نيز طي روز گذشته با الگوي مشابهي به حرکت خود در مسير نزولي ادامه داد با اين تفاوت که شتاب قيمت در اين صنايع کمتر از دو گروه خودرو و بانک بود. جنس تفاوت روند نزولي اين دو گروه در اين است که گروه‌هاي کالامحور بيشتر در معرض ريسک‌هاي بيروني از قبيل بازار جهاني‌اند و در مقابل، گروه‌هايي نظير بانک‌ها و خودرويي‌ها از ضعف درون ساختاري خود رنج مي‌برند. از اين رو، به نظر مي‌رسد هر چه به زمان انتشار گزارش‌هاي ماهانه نزديک شويم، ميزان خريد در گروه‌هاي غيربنيادي بازار که طي اين روزها نه به اتکاي عملکرد بلکه بيشتر بر اساس خوش‌بيني گروه‌هاي فعال به اخبار پيراموني نوسان داشته‌اند، تحت فشار شديدتر فروش قرار گيرند. معمولا در دوراني که بازار از حيث جريان اطلاعات در تنگنا قرار مي‌گيرد، معاملات کم‌خبر دنبال مي‌شود و در نتيجه صنايع مستعد براي سفته‌بازي در مرکز توجه بورس‌بازان قرار گرفته و ميل به کسب سودهاي موقت در بازار تقويت مي‌شود که در اين شرايط طبعا طرح موضوعاتي نظير افزايش سرمايه از محل تجديد ارزيابي بهانه مناسبي براي به حرکت درآوردن اين گروه‌هاست. اما ترازوي عملکرد مي‌تواند بازار را به تحليل بيشتر دعوت کند و خوش‌بيني‌هاي به وجود آمده را به محک تجربه بگذارد. البته بايد توجه داشت که ضعف روزهاي اخير بيشتر ناظر به وضع عمومي بازار است که در کاهش ارزش معاملات و خروج سرمايه‌هاي خرد هم انعکاس پيدا کرده و تمامي صنايع را در بر گرفته است.
با وجود فقدان محرک بنيادي در بخش عمده‌اي از سهام بازار برخي صنايع که از حيث مقياس کوچک‌ترند و به دليل ساختار توليد و فروش از کانون مخاطرات جهاني فاصله دارند، طي اين روزها در جذب نقدينگي و رشد قيمت کامياب‌تر از گروه‌هاي بزرگ عمل کرده‌اند. اين پديده را مي‌توان در افزايش ميانگين قيمت زيرمجموعه‌هاي صنايع کوچک بازار در روز گذشته ديد. طي معاملات ديروز بازار سهام، ۱۱ صنعت بورسي با رشد شاخص مواجه شدند که عمدتا به عنوان گروه‌هاي کوچک بازار شناخته مي‌شوند. بهاي سهام گروه توليدکنندگان محصولات کاغذي در معاملات ديروز به‌طور متوسط ۸/ ۴ درصد رشد کرد تا عنوان پربازده‌ترين گروه بازار به اين صنعت تعلق بگيرد. رتبه‌هاي بعدي پربازده‌ترين گروه‌هاي بورسي در روز گذشته نيز به ترتيب به صنايع تک‌سهمي يا کوچک ساير معادن، فني-مهندسي، کاشي و سراميک و گروه انتشار و چاپ اختصاص يافت. چنان که از نام اين گروه ملاحظه مي‌شود، تحرکات مثبت معامله‌گران طي روز گذشته همچون روزهاي قبل معطوف به تک‌سهم‌ها و گروه‌هاي چابک از حيث جذب نقدينگي و رشد قيمت شده است.
همگام با بازيگران
روز گذشته براي پنجمين روز متوالي، خالص خريد سهام به نام معامله‌گران حقوقي بازار رقم خورد و افزون بر ۱۲۷ ميليون سهم به ارزش ۵/ ۳۵ ميليارد تومان در مسير حقيقي به حقوقي جابه‌جا شد. بيشترين خالص خريد توسط سهامداران عمده در نمادهاي بانکي بازار ثبت و افزون بر ۱۱ ميليارد تومان نقدينگي در مسير حقيقي به حقوقي جابه‌جا شد. فلزي‌ها نيز در اين روز شاهد تغيير مالکيت ۶/ ۵ ميليارد توماني به سمت معامله‌گران حقوقي بودند. گروه محصولات غذايي ديگر صنعت کالايي بورس تهران بود که ديروز با خالص خريد حدود ۵/ ۵ ميليارد توماني توسط معامله‌گران عمده بازار همراه شد. معدني‌ها نيز در اين روز شاهد جابه‌جايي حدود ۵/ ۴ ميليارد توماني در مسير حقيقي به حقوقي بودند. در صدر خريد معامله‌گران حقوقي، تمايل به جمع‌آوري سهام بانک ملت قرار داشت. به اين ترتيب خالص خريد اين معامله‌گران در «وبملت» به ۳۸ ميليون سهم به ارزش ۳/ ۸ ميليارد تومان بالغ شد. نماد معاملاتي شرکت توسعه صنايع بهشهر نيز در اين روز شاهد جابه‌جايي حدود ۲۴ ميليون سهم به ارزش ۶/ ۵ ميليارد توماني در مسير حقيقي به حقوقي بود. نماد معاملاتي فولاد مبارکه اصفهان از ديگر نمادهاي ديروز بورس تهران بود که مورد اقبال معامله‌گران عمده بازار قرار گرفت. به اين ترتيب ديروز افزون بر ۷ ميليون سهم «فولاد» به ارزش ۶/ ۳ ميليارد تومان به پرتفوي حقوقي‌ها افزوده شد. در آن سوي بازار اما بار ديگر صنايع کوچک بورسي مورد توجه سهامداران خرد قرار گرفتند. در اين راستا گروه محصولات کاغذي با خالص خريد ۸/ ۱ ميليارد توماني در مسير حقوقي به حقيقي همراه شد و پس از آن رايانه‌اي‌ها شاهد خالص تغيير مالکيت يک ميليارد توماني به سمت معامله‌گران خرد بازار بودند.
در ميان شرکت‌هاي بورسي نيز شرکت کارتن ايران در صدر خريد معامله‌گران خرد بازار قرار داشت. به‌طوري که خالص خريد اين گروه از معامله‌گران در «چکارن» بالغ بر ۲ ميليون سهم به ارزش حدود ۸/ ۱ ميليارد تومان بود. نماد معاملاتي شرکت آسان پرداخت پرشين از ديگر نمادهاي مورد توجه حقيقي‌ها طي معاملات روز شنبه بود. در اين نماد ديروز حدود ۷۵۰ هزار سهم به ارزش ۱/ ۱ ميليارد تومان در مسير حقوقي به حقيقي جابه‌جا شد.